Э. Бе гм а то в, А. М а м а т о в адабий норма назарияси (А дабий н орм анинг типлари) II қисм

3
)
к ў п р о қ ў т к а зу в ч а п л и гй , 4
)
ва р и а п т д о р л и ги
билан фарқлапади** .
Адабнй тил ҳам умумтил тизимининг алоҳида тазбиқи, алоҳида . 
вариаптидир. Аммо адабий тилнинг умумтил тизнмига тобелиги 
бошқачароқ характердадир: а) адабий тил умумтил системасига тобе 
бўлса-да, аста-секть: у ушбу тизимга кирувчи тил кўринишлари орасида 
авангардлик, етакчилик ролини ўнновчига айланади; б) умумтнл
* Г ел ь гар дтР .Р .О язьп сов ой п ор м е.//В оп р оси к ул ьтур и р еч и , 
вьш.3.1961, с.31-32.
*' Вопросм социальной лингвистики. стр.ЗЗ1,333.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

75
тизиминипг имкопиятлари кўпроқ адабий тидда намосн бўлади, рўёбга 
чиқади*.
Юқорида келтирилгап мулоқазалардаи муайин тил донрасидагн 
иорманк дастлаб нкки катта г^руҳга бўлиш мумкин дсган хулоса 
чиқадн:
1. Тшшинг умулчюрмаси - умумтип пормаси ёки умумий норма;
2. Тшитнг хусусий нормалари ёки хусусий порма.
Умумий норма маълум тилнинг, масалан, узбек тилшпшг барча 
кўрннишларида қўлланаётган нормалар йипшдисидан ибират. ўзбск 
тилншшг умумнормаси ўзбек тнли доирасидага хусусий иорма 
кўринишларига эмас, бошқа қардош ва иоқардош тиллар нормасига 
солиштирнлган ҳолда англаииши мумкни.
Туркнй тнллар оиласига кирувчн ҳар бир тшишнг нормалари ўзига 
хос томонларга эга бўлиб, бу ҳол ҳар бнр туркий тилшшг хусуснй 
иормаларини таш кнл. қиладн. Масалан, бу хусусиятшшг туркий 
тиллардага сўз ва сўз формалари, уларшшг маъполарндага фарқлар 
мисолида қуйидагача кўрсатиш мумкнн:
1)