Э. Бе гм а то в, А. М а м а т о в адабий норма назарияси (А дабий н орм анинг типлари) II қисм

нормаси бир-бирьга ннсбатан маълум муносабатда бўладн.
Хусусин 
нормалар бнр-бирнга нисбатаи 
хусусннлик, ўзига 
хосликка эга булса-да, ҳар бнр хусусин норма ичида, доираснда ҳам 
маълум муштараклик, умумийлнк хусусиятлари мавжуддир. Масалан, 
ҳар бир шева ёки лаҳжашшг хусусий нормаси ўша лаҳжа, шсва эгасн 
бўлган, уида гаплашувчн жамоа, этцлк гуруҳ учуи умумнЙдир. 
Чуиончн, ўзбек тилшишг ўгуз лаҳжаси ўша тидда ганлашувчиляр учуя, 
қипчок лаҳжаси э с а . ўша лаҳжада сўзлашувчнлар учун умумий 
нормадир. Худдн, шуиийгдек, маълум ҳудудда мавжуд бўлган якка 
шевашшг хусусий нормаси ўша ҳудуд аҳолнск учуй умумий нормадир. 
Чунончи, ўзбек тнлшшнг қарноқшепаси қарпоқ аҳолисн учуи, қўқоя 
шезаси Қўқон шаҳри аҳолнси учун умумий нормадир ва ҳакозо.
Шундай қилиб, ҳусуйий нормаларии шартли равншда иккн катга 
гуруҳга бўлиш мумкин: адабий порма ва адабий бўлмагап иормалар. 
Шунга кўра, тил воситаларй тизими адабий йормативлар ва адабнймас 
норматйвлар деб юрнтилйши мумкин. Кейннгн ҳолатда адабий тил 
нормаси учун хос эмас, аммо бошқа тип хусусий нормаларга тааллуқли
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

84
тил воситалари кўзда тутиладн. Баъзи ҳолларда норма тушунчаси 
адаоин норма маъносида тор қўлланганнда сўзлар, грамматик 
воситалар, синтактик бнрликлар, талаффуз кўринишлари пормали 
(норматив) ёки норматив эмас деб ҳам ишлатилади. Бунда ушбу 
термиилар адабнй тил учуп хос ски адабий тил учун хос бўлмаган 
маъноларини англатади.
Лаҳжавий ва адабий пормалар маълум ижтимоий ва маданий 
қимматга эгя бўлган воснталар ҳамдир. Хусуснй норманинг бундай 
хусусиятн