Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

Эндемик буқоқ. Баъзи жойларнинг аҳолиси ўртасида қалқонсимон безнинг етарли ишламаслиги, без тўқимасининг ўсиб кетиши, яъни буқоқ анча учрайди. Буқоқда қалқонсимон без гипертрофияланади, фолликуллари кўпаяди, аммо чиқадиган гормон миқдори камаяди.
Тупроқ, сув ва ўсимлик ҳайвон овқатида йод етишмайдиган жойларда гипотиреознинг ҳар хил формалари, айниқса буқоқ тарқалган. Асосан тоғлиқ районлар шундай жойлардан ҳисобланади. Бундай жойлардан кўпчилигида буқоқ эндемик касаллик ҳисобланади (маълум жойларда доимо кўп учрайдиган касаллик эндемик касаллик деб аталади). Сув ва овқатда йод етишмаганда гипотирсоз нечоглик кўп учрашини Швейцария ва Норвегияда ўтказилган текширишлар яққол кўрсатади. Бу мамлакатларнинг баъзи тоғлик районларида мактаб ёшдаги болаларнинг ярмидан ортиғида бир қадар гипотиреоз ёки буқоқ борлиги аниқланди.
СССР да эндемик буқоқ Урал, Қавказ, Тянь-Шань ва Помирнинг баъзи жойларида учрайди. Ҳозир эндемик буқоқ жуда камайган, чунки бу районларда ичиладиган сувга ва тузга озгина калий йодид қўшилади.
Гипертиреоз. Утган асриин 60-йилларида Базедов ва Гревс тиреотоксикоз деган касалликни тасвир этишган, унинг характерли белгилари қуйидагилардан иборат: қалқонсимон без катталашади (Базедов буқоғи), кўз чақчаяди, юрак уриши тезлашади, бемор асабий бўлиб қолади, асосий алмашинув ва гавда температураси ортади, овқатни кўп истеъмол қилади ва шу билан бирга озиб кетади (108-расм).
Тиреотоксикоз қалқонсимон без гормонларининг ортиқча ишланиши сабабли қондаги концентрациясининг организмни заҳарлайдиган даражада ортиши, яъни гипертиреоз натижасидир. Тиреотоксикозни Базедов касаллиги деб ҳам аташади.
Гипертиреоз озгина бўлса Базедов касаллигининг характерли белгилари бўлмайди: кўз чақчаймайди, бемор озмайди, асабий бўлмайди, буқоғи кўринмайди ва ҳатто пайпасланганда ҳам сезилмайди.Бундай ҳолларда асосий алмашинув кучаяди, организм иш вақтида соғлом одамларга нисбатан кўпроқ энергия сарфлайди, дам олганда моддалар алмашинуви тинчлик ҳолатидаги миқдорга секин қайтади, юрак