Дядя Горгудун мязар йери щаггында

Təpəgözün doğuluşu: “Basat Dəpəgözi öldürdügi boy”da Təpəgöz əsas surətlərdəndir. Yuxarıda Oğuzun ilahi düzənini yaradan əsas obrazların xarakterinin ümumi cəhətlərinin təhlilini verdik. Burada həmin obrazların yaradılışının şəxsində xeyirin təmsil edildiyinə əminik.
Ancaq Təpəgöz obrazının şəxsində bunun tam əksini görürük. Təpəgözün atası Oğuz çobanı, anası Pəri qızıdır. Bu, Oğuzun əxlaq kodeksinə, davranış tərzinə qətiyyən uyğun olmayan hərəkətdir. Məhz bunun səbəbidir ki, Pəri qızı çobana “Oğuzun başına zaval gətirdiyini” deyir. Deməli, yanlış hərəkət Oğuz insanının suçu olmaqla, bütöv bir el üçün fəlakət demək olur.
“Basat Dəpəgözi öldürdügi boy”da oxuyuruq: “Aruzun bir çobanı vardı. Adına Qonur qoca Sarı çoban derlərdi... Çoban ərkəcə qaqıdı, ilərü vardı. Gördi kim, pəri qızları qanat qanada bağlamışlar, uçarlar. Çoban əpənəgini üzərlərinə atdı. Pəri qızının birini tutdı... Pəri qızı qanat urub uçdı. Aydır: “Ço­ban, yil tamam olıcaq məndə ətin var, gəl, al! dedi. – Amma Oğuzun başına zaval gətürdün” (13, 126).
Xalıq Koroğlu yazır ki, Orta Asiya rəvayətlərində onun adı “bir gözlü div” və ya “yalnız gözlü div”dir. İnsan qatilləri təhlükəli varlıqlar, Təpəgöz, Polifem, Sikolop, əjdaha, qırxbaşlı nəhəng divlər kimi obrazlaşmışdır. Araşdırıcılar dünya xalqlarının folklorunda bu tipli 200-dən çox mifik obraz qeydə almışlar. KDQ-nin Təpəgözü yarıinsan, yarımifoloji varlıqdır (14, 320).
Burada Təpəgözün şəri, antinsanlığı təmsil etdiyi ortadadır. Təpəgözün doğuluşu Oğuzun varlığı üçün təhlükəyə çevrildiyində Basatın meydana çıxaraq onu yenməsi – Xeyirin Şər üzərində qələbəsi anlamına gəlir.
Nəticə
Tədqiqatdan aydın olur ki, “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında yaradılış ilk növbədə əcdad funksi­yası ilə bağlıdır. Burada yaradılışı (doğuluşu) şərtləndirən, mənalandıran, ömürləşdirən, Oğuz insanının yaşam (həyat) prinsiplərini təqdim edən obraz Dədə Qorquddur. “Kitabi-Dədə Qorqud”dakı yaradılış aktı, ümumiyyətlə, Oğuzun həyatının hər bir sahəsində gerçəkləşən münasibətlərin, davranış­ların ilahilik səviyyəsində təsdiqidir. İnsani münasibətlərin əsilliyi – insanların bir-birinə tərəddüdsüz inamıyla, bir-birinin yolunda ölümə getmək fədakarlığıyla, ailə müqəddəsliyinin qorunması inadıyla, sevginin yara­dılış səviyyəsində dərkiylə şərtlənir. Oğuzun – Dədə Qorqudun dünyasında hər şey yaradılışa (doğu­luşa) – yəni yenidən doğulmaya, pisliklərdən arınmaya, insanlığa (Oğuz düşün­cə­sinə) xidmət və onu təsdiq edir. Pis duyğulara, insansızlığa bu dünyada yer yoxdur. Buradan mahiyyətcə dastan təfək­küründə Oğu­zun (Oğuzun şəxsində Dədə Qorqudun - E.Q.İ.) qoruyuculuq funksiyası üzə çıxır. Dədə Qorqudun dün­yasında insanın ilahiliyi – yaradıcılıq xislətinin bənzərsizliyi, əsilliyin adi qeyri-adilik səviyyəsində ya­şan­ması insani münasibətlərin Oğuz düzənini yaradır. Oğuzun düzəninin pozulması isə Dədə Qor­qudun dünya düzəninin pozulması deməkdir. Dədə Qorqud düzənin pozul­masından narahat olur. Bu pro­sesdə bəlli obrazların ölümdən qurtulması, ölüb-dirilməsi – insani münasibətlərin qurulması, düzənin bərpası, şə­rin xeyir üzərində qələbəsi kimi anlaşıla bilər.