Дядя Горгудун мязар йери щаггында

Müstəqillik dövrünün qorqudşünaslıq sahəsində yazılan ilk müstəqil əsəri də 1991-ci ildə nəşr olunur. Bu Kamal Abdullanın “Gizli Dədə Qorqud” əsəridir. SSRİ-nin süqutu ərəfəsində yaranan nisbi “demokratiya” və “aşkarlıq” şəraitində başlanan milli-humanitar hərəkat milli mədəniyyəti ye­nidən araş­dırmağa başladı. Bu sahədə milli humanitar elm elitasının xüsusi rolu olmuşdur.

K.Abdullanın “Gizli Dədə Qorqud” əsəri həm dastanı dünya eposunun qədim nümunələri ilə, o cümlədən yunan eposu ilə, həm də zaman və şəraitlə əlaqəli araşdırmışdır. Burada tədqiqat bir çox məqamlara aydınlıq gətirmişdir. Za­man və şərait, cəmiyyət və dastan, kollektiv təfəkkür, təbiət-mə­dəniyyət qarşıdurması, mifoloji dünyadan mədəni dünyaya keçid, cəmiyyətdən insana keçid, mif­dən yazıya keçid kimi anlayış və konseptlər izah olunmuşdur. Bu zaman dastan bu keçidi reallaşdırma vasitəsi kimi götürülmüşdür. Bütövlükdə, tədqiqatda ilk informasiya və dərinlikdəki informasiya, aşkar və gizli “Dədə Qorqud” təhlil olunmuşdur. Tədqiqatda obrazlı motivlənmənin yeni tipi aşkar­lanır və binar oppozisiyalar müəyyənləşdirilir.

Termin yaradıcılığı uğurludur və onları elmi terminologiya lüğətlərinə daxil etmək olar. Buraya riyazi termin olan və “dəyişməyən” mənası verən “invariant” termininə adekvat olaraq “anavariant”, “binar oppozisiya” yerinə “qarşılaşdırma” və s. kimi terminləri aid edə bilərik.

Tədqiqat üzərində müşahidədən gəldiyimiz qənaətlər belədir: 1. “Gizli Dədə Qorqud” “Dədə Qor­qud”u başdan sonadək alt qatda araşdıran ilk tədqiqatdır. 2.“Dədə Qorqud”u Avropa epos­şü­nas­lığı kontekstində araşdıran ən uğurlu araşdırmadır. 3.Müstəqillik dövrünün ilk müstəqil qorqud­şünaslıq araşdırmasıdır.

7. Heydər Əliyevlə başlanan mərhələ (1997). Abidə beynəlxalq arenaya çıxarılır, dünya səviy­yəsində təqdim edilir. YUNESKO-nun qorunan qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilir. Yunes­konun dəstəyi ilə beynəlxalq konfranslar keçirilir, KDQ ensiklopediyası və qorqudşünaslıqla bağlı onlarla tədqiqat nəşr edilir. Abidə üzərində araşdırmalar tematik və problematik baxımdan genişlənir, yeni araşdırmalar meydana gəlir.