Дядя Горгудун мязар йери щаггында

Linqvostatistik istiqamət. KDQ mətni lüğəvi baxımdan da zəngin və rən­garəngdir. “Son araş­dır­malara görə 3000-ə qədər (təxminən 2721) sözü əhatə edən KDQ leksikası Oğuz tarixini, dün­ya­gö­rü­şünü, düşüncəsini, həyat tərzini əhatə edir. KDQ dilində işlənən frazeoloji birləşmələr leksikanın tər­kib hissəsi kimi ayrıca əhəmiyyət daşıyır. KDQ lüğətinin təsviri baxımından O.Ş.Gök­yanın sözlüyü xü­su­sən əhəmiyyətlidir. Görkəmli qorqudşünasın zəngin materialı əsasında çağdaş tarixi leksikoq­ra­fi­yanın tələblərinə cavab verən, müqayisəli-tarixi metodun müasir sistemi üzrə hazırlanacaq «Dədə Qorqud sözlüyü», təəssüf ki, hələ də hazırlanmamışdır. Bu baxımdan KDQ sözlərinin tekstoloji ba­xım­dan dəqiqləşdirilməsi (M.Ergin, Ş.Cəmşidov, O.Sərtqaya, T.Təkin, S.Əlizadə, V.Adilov, U.Karasoy…) sahəsində, KDQ sözlərinin leksik-semasioloji təhlili baxımından (T.Hacıyev, V.Aslanov, N.Xudiyev, İ.Məm­mədov, M.Pənci­yev…), dialektlərlə müqayisə baxımından (E.Əzizov) oğuz-qıpçaq müvaziliyi baxımından (N.Cəfərov), statistik metodla öyrənilməsi baxımından (K.Vəliyeva, M.Mahmudov, C.Öztelli…), üslubi-poetik baxımından (K.Vəliyev, Ş.İbrayev, E.Əlibəy­zadə…), sözlərin mənşəyi ba­xı­mın­dan (E.Piriyev, C.Öztelli), öyrənilməsi, tədqiqi baxımından aparılan araşdırmaları qeyd etmək zə­ru­ridir (23,199).

Qorqudşünaslıqda haqlı olaraq qeyd olunur ki, “Kitabi-Dədə Qorqud”un mü­kəmməl leksi­koq­rafik təsvirini vermək üçün qrammatik, tarixi, etimoloji, frazeoloji, ideoqrafik, terminoloji və dia­lektoloji lüğətləri işlənib hazırlan­ma­lıdır. Bu zaman sözün mövqe və sintaktik müstəqilliyi nəzərə alınma­lı­dır. “Kitabi-Dədə Qorqud”un leksikası belə yanaşma ilə işlənsə, onda dilin leksik səviyyəsini daha dolğun əks etdirən mənalı vahidlərin gerçək mənzərəsini yaratmaq mümkündür.

“1988-ci ildə “Yazıçı” nəşriyyatı “Kitabi-Dədə Qorqud”un olduqca mükəmməl, tam tənqidi mət­ni­ni çapdan buraxdı (tərtibçilər Fərhad Zeynalov və Samət Əlizadadir). Tərtibçilərin göstərdiyi kimi bu nəşr “Kitabi-Dədə Qorqud”un 1978-ci il nəşri ilə müqayisədə çox fərqlidir. Yeni nəşrdə ərəb-fars sözləri müasir tələffüz qaydalarına uyğunlaşdırılmadan verilmiş, tarixi fonetika cəhətdən maraq doğuran söz kökləri, eləcə də leksik-qrammatik şəkilçilər əlyazmada olduğu kimi saxlanılmışdır. Qədim oğuz dilində sözün əvvəli və sonu üçün səciyyəvi olan cingiltili samitlər təbii formada verilmişdir” (7, 5). Mətnin belə dəqiq oxunuşu onun linqvopoetik xüsusiyyətlərinin də dəqiq tədqiqinə yardım etmiş olur.