Dunyo tillari tizimida o‘zbek tilining tutgan o‘rni hozirgi kunda yer yuzida o‘n milliarddan ko‘proq

3. belgilash olmoshi (hár bir, hár qachon, hár qaysi, hár narsa),

4. gumon olmoshi (kímdir, állakim, állanima),

5. bo`lishsizlik olmoshida (héch kim, héch narsa)

6. tarkibli sonda: ón ikki, ón besh, yígirma uch kabi;

7. qo`shma va ko`makchi fe’lli so`z qo`shilmasida: sotib oldi, yózib oldi, bérib yubordi kabi;

8. takror so`zda: kátta­katta, ásta­asta kabilarda urg`u so`zning birinchi bo`g`iniga tushadi.

9. Juft so`zda urg`u ikkinchi so`zning oxirida bo`ladi: ota­oná, bola­chaqá kabi.
Urg`u olmaydigan qo`shimcha va yuklama ham mavjud:

1.­ta: beshta; ­tacha: o‘ntacha; (sonning ma’noviy turini hosil qiluvchi qo`shimcha)

2.­cha: ruscha, (ravish yasovchi qo`shimcha)

3.­gina (­kina) (yuklama bo`lsa): ulargina; ­mi: oldimi; ­chi: sen­chi; ­da: keldi­da; ­ku: oldi­ku (yuklamalari)

4.­dek, ­day (o’xshatish qo’shimchalari): otdek, otday;

5.­ov, ­yev, yeva: Ahmedov; (familiya qo`shimchalari)

6.-man, -san, -miz, -siz: shaxs ko`rsatuvchi olmosh qo`shimchasi talabaman, talabasiz;

7.­ma bo`lishsizlik qo`shimchasi: olma, ishlama;

8. Sof ko`makchi (uchun, sari, bilan, sayin, kabi, singari, yanglig`, qadar, dovur, to, doir, oid.) kabi.

Aytilgan qo`shimchalar faqat so`z oxirida kelganda urg`u olmaydi: o`tírma – o`tirmáysan – o`tirmaysanmi.

2. Gapdagi so`zdan birontasi boshqasiga nisbatan kuchli ovoz bilan ajratib aytilishi ma’no (gap, logik, mantiqiy) urg`usi deyiladi.

Gapda ma’no urg`usi qaysi so`zga tushgan bo`lsa, so`zlovchi tinglovchining diqqatini shu so`zga tortmoqchi ekanligini bildiradi. Ma’no urg`usi ko`pincha kesimdan oldingi so`zga tushadi:

Ertalab biz keldik, Biz ertalab keldik, Biz ertalab keldik.

To`liqsiz gapda, odatda, ma’no urg`usi olmagan bo`lak tushiriladi. Masalan:

– Kim keldi?

– Men.

So‘zni gap tarkibida boshqa so‘zdan ajratish hamda so‘z fonetik tarkibini uyushtirish vazifasini bajaradi.

O‘zbek tiliga arab, fors-tojik, rus va boshqa yevropa tillaridan o‘zlashgan so‘zlarda urg‘u barqaror o‘ringa ega. Bu urg‘uning o‘sha tillardagi ahamiyati bilan bog‘liqdir. Masalan: tadbir, monitoring, reklama, tijorat, ma’lum, bahor va h.k.

Urg‘u ma’no farqlash uchun ham xizmat qiladi.

bog‘lar — bog‘lar

hozir — hozir

yangi — yangi

etik — etik

akademik — akademik