Dunyo tillari tizimida o‘zbek tilining tutgan o‘rni hozirgi kunda yer yuzida o‘n milliarddan ko‘proq

UYUSHIQ BO‘LAKLI GAPLAR

Gapda ikki va undan ortiq bir xil gap bo‘laklari ishlatilishi mum­kin. Masalan, Eshilib, to‘lg‘onib ingranadi kuy. (A.Oripov) Bu gapda eshilib, to‘lg‘onib so‘zlari bir hokim bo‘lakka — ingra­nadi ga tobe bog‘lanadi va har ikkisi bir xil so‘roqqa (qanday? so‘ro­g‘iga) javob bo‘ladi. Har ikkisi bir xil gap bo‘lagi vazifasini bajaradi. Bu ikki bir xil bo‘lak bir-biri bilan sanash ohangi yor­damida bog‘lanadi.

Esda saqlang. Bir umumiy bo‘lakka tobe bog‘lanuvchi, bir xil sintaktik vazifa bajaradigan, o‘zaro teng bog‘lovchilar va sanash ohangi yordamida bog‘langan, ko‘pincha bir xil so‘roqqa javob bo‘luvchi ikki yoki undan ortiq bo‘laklarga uyushgan bo‘laklar deyiladi.
Gap bo‘laklari ham, bo‘lakning bo‘laklari ham uyushib kelishi mumkin. Masalan, Rangi o‘chgan, umri kechgan kuz guli...egil (Cho‘lpon) gapida rangi o‘chgan, umri kechgan bo‘laklarining har ikkisi qanday? so‘rog‘iga javob bo‘lib, kuz guli bo‘lagiga tobe bog‘­langan. Bu bo‘laklar o‘zaro sanash ohangi yordamida teng bog‘lan­gan eganing aniqlovchilari sifatida bo‘lakning uyushgan bo‘laklari sanaladi.

Uyushgan bo‘laklar ishtirok etgan gaplar uyushiq bo‘lakli gaplar hisoblanadi.

Gapning barcha bo`lagi uyushadi:

Uyushiq ega shaxsni anglatsa, kesim birlikda ham, ko`plikda ham bo`lishi mumkin: Karim, Salim va Ahmad keldi(lar).

Uyushiq ega jonsiz narsani ifodalasa, kesim, odatda, birlikda bo`ladi: Stol va stul tartibga keltirilgan.

Gapda ko`makchi fe’lli so`z qo`shilmasi uyushiq kesim bo`lib kelganda ba’zan ko`makchi fe’l yetakchi fe’lning eng so`nggisiga bog`lanib kelishi mumkin: U allaqachon yozib, chizib bo`ldi.

Uyushiq bo`lak yoyiq holda ham bo`ladi: Ma’ruzachiga qiziq, kishini hayratda qoldiradigan savollar berishdi.

Uyushiq bo`lak juft-juft bo`lib ham qo`llanadi: Shahrimizda keng va tekis, toza va yorug` ko`chalar ko`paymoqda.