Dunyo iqtisodiyotida investitsiyalar

Bugun jahon miqyosida investitsiyalar hajimi faol o`sib bormoqda. Statistik ma`lumotlarga ko`ra 1980 yillarda Jahon bo`ylab umumiy investitsiya hajmi 450 mlrd dollarni tashkil etgan bo`lsa, 1990 yillarning o`rtalariga kelib Investitsiya hajmi 2 trln dollardan oshgan. Bu raqamlar investitsiyalar qanchalik o`sib borayotganini ko`rsatib turibdi.

Jahondagi bevosita Invistitsiya faol oʻsib bormoqda: 1980-y.lar oʻrtalarida jahon boʻyicha umumiy yillik Invistitsiya hajmi 450 mlrd. Dollarni tashkil qilgan boʻlsa, 1990-y.lar oʻrtalariga kelib Invistitsiya hajmi 2 trln. dollardan oshdi.

OʻzbekistonRespublikasida ham bozor iqtisodiyotiga oʻtish davrida respublika iqtisodiyotida tuzilmaviy oʻzgarishlarni amalga oshirishda Invistitsiyadan samarali foydalanilmoqda. OʻzRda 1996y.dan boshlab respublika hukumati har yili davlat byudjeti va byudjetdan tashqari fondler mablagʻlari hisobidan capital qoʻyilmalar limitlari, chet el investitsiyalari va hukumat kafolati b-n olingan kreditlar hisobiga aniq qurilishlar dasturi, shuningdek, bevosita chet el Invistitsiya va kreditlari hisobiga qurilishlar dasturidan iborat boʻlgan Davlat Invistitsiya dasturini qabul qildi.


Respublikaiqtisodiyo-tigaInvistitsiyakiritishdadavlatbyudjetimablagʻlari, chet el investitsiyalari, korxonalarningoʻzmablagʻlarivaaholijamgʻarmalariqatnashmoqda. RespublikadaaholiningqimmatliqogʻozlargajamoaviyInvistitsiyaniamalgaoshiradiganxususiylashtirishInvistitsiyafandlari (XIF) vakompaniyalaritarmogʻirivojtopdi. 2000 y.damoliyalashtirishningjamimanbalarihisobidanmamlakatiqtisodiyotigasalkam 700 mlrd. soʻm, shujumladan, 810 mln. AQSH dollariinvestitsiyalandi. Uning 30,3% nirespublikabyudjeti, 39,1% nikorxonalarvaaholimablagʻlari, 7,5% nibanklarkreditlariva b. qarzmablagʻlar, 21,7% inichet el investitsiyalarivakreditlari, 1,4% nibyudjetdantashqarijamgʻarmalarmablagʻlaritashkilqiladi. RespublikadaInvistitsiyafaoliyatininghuquqiybazasiniyaratishda "Chet el investitsiyalarivachetellikinvestorlarfaoliyatiningkafolatlaritoʻgʻrisida" (1995 y. 5 may), "Investitsiyafaoliyatitoʻgʻrisida" (1998 y. 12 dek.), "Chet ellikinvestorlarhuquklariningkafolatlarivaularnihimoyaqilishchoralaritoʻgʻrisida" (1998 y. 30 apr.), "Chet el investitsiyalaritoʻgʻrisida" (1998 y. 30 apr.), "Lizingtoʻgʻrisida" (1999 y. 14 apr.), "Qimmatliqogʻozlarbozoridainvestorlarninghuquqlarinihimoyaqilishtoʻgʻrisida" (2001 y. 30 avg .) qonunlariningqabulqilinishimuhimahamiyatgaegaboʻldi. Investitsiyafaoliyatidainvestorlarharbirmamlakatdagiinvestitsiyamuhiti b-n bogʻliqboʻlgankoʻpdan-koʻpxatarlargaduchkeladilar. Shu sababliInvistitsiya, ayniqsa, chet el Invistitsiyalarinisugʻurtaqilishmuhimahamiyatgaega. OʻzbekistondaxorijiyInvistitsiyalarnisugʻurtalashsohasida 1994 y.datashkiletilgan "Oʻzbekinvest" eksport-import milliysugʻurtakompaniyasifaoliyatolibboradi.O'zbekiston Markaziy Osiyoda eng xilma-xil iqtisodiyotga ega, bu erda minerallar va metallarning katta boyliklari, shu jumladan oltinga, shuningdek, to'qimachilik va xizmat ko'rsatish sohalariga va mintaqadagi eng ko'p aholiga ega.Mamlakatda qarzdorlik darajasi past, ko'tarilgan taqdirda, qulay valyuta zaxiralari va ishonchli davlat investitsiyalari va islohotlar dasturi mavjud. Hamma narsani hisobga oladigan bo'lsak, bu Sovet iqtisodiy merosini silkitishga urinayotgan mamlakat uchun juda yaxshi ish qildi. Biroq, muammolarning ulkanligi va institutsional va insoniy salohiyatning etishmasligi tufayli ba'zi bir qiyin islohotlarga hali ham erishish kerak. Va endi rivojlanishning yanada murakkab va mazmunli bosqichiga, shu jumladan xususiylashtirishga, monopoliyalarning tarqalishiga va kapital bozorlarini isloh qilishga kirishish bilan bir qatorda, hukumat diqqatini COVID-19 pandemiyasi va unga bog'liq iqtisodiy ta'sirni engishga qaratishi kerak. falokat, shu jumladan global energiya narxlarining qulashi (gaz mamlakat eksport portfelining 8,3 foizini tashkil qiladi), Xitoy talabining pasayishi va chet eldan kelgan mehnat muhojirlarining qaytishi. O'zbekistonda to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish yaxshilanmoqda, bu esa ushbu mamlakatda yoshlarning sezilarli o'sishi va iqtisodiy o'sishi uchun ish o'rinlarini yaratish uchun juda muhimdir. Xorijiy investitsiyalar 2019 yilda 4,2 milliard dollarni tashkil etdi, bu 2018 yildagidan uch baravar ko'p va 2016 yilda yakunlangan Prezident Islom Karimovning 25 yillik hukumati davrida jami mablag'larning deyarli yarmi. Ammo ko'plab xorijiy investorlar hali ham uzoq muddatli istiqbolni kutmoqdalar islohotlar dasturi natijalari. Xalqaro valyuta jamg'armasi (XVJ) tomonidan o'tkazilgan 2019 yilda o'tkazilgan so'rovda chet ellik investorlar investitsiyalarni repatriatsiya qilish qoidalarini yumshatish, eksport protseduralarining qimmatligini kamaytirish va immigratsion vizalar qoidalarini yumshatish bilan bir qatorda ozgina islohotlar sezilarli ijobiy ta'sir ko'rsatganligini aytdi. chet ellik ishchilar uchun.Amaldagi investorlar investitsiyalar uchun majburiy cheklovlar sifatida resurslarning etishmasligi (shu jumladan malakali ishchi kuchi), erga egalik huquqi va energiya, shuningdek, ma'muriy to'siqlar. Bashorat qilinmaydigan yoki bir-biriga mos kelmaydigan iqtisodiy siyosat va davlat boshqaruvida yaxshilanishlarning yo'qligi, shoshilinch ravishda ishlab chiqilgan Prezident farmonlari va qonunchilik bilan bir qatorda tez-tez ma'nolarini ochib berishni talab qiladigan prezident farmonlari va xira o'ymakorliklar investorlarni yanada ko'proq to'sqinlik qiladi.

Xozirgi kunda O'zbekistondagi xorijiy sarmoyadorlar uchun sharoit, prezident Karimov davrida, valyuta nazorati va ekspropiratsiya odatiy bo'lgan yopiq vaziyat sharoitidan tubdan farq qiladi. 2016 yil oxirida lavozimiga kelgan Prezident Shavkat Mirziyoev davrida hukumat tez va keng qamrovli islohotlar dasturini amalga oshirishga kirishdi va O'zbekistonni davlat sektori hukmronlik qiladigan iqtisodiyotdan xususiy shaxslar ustun bo'lgan raqobatbardosh bozor iqtisodiyotiga olib boradi. Bu hukumatning asosiy rejasi - iqtisodiyotni liberallashtirish, ijtimoiy islohotlarni amalga oshirish, davlat boshqaruvini isloh qilish va qonun ustuvorligini mustahkamlashga qaratilgan 2017-21 milliy rivojlanish strategiyasida aks ettirilgan.2019 yil oxirida Prezident Mirziyoyev investitsiya muhitini yaxshilashga qaratilgan to'rtta qonunni imzoladi: bank sohasiga investitsiyalar to'g'risida, Chet el investorlari kengashining vazifalarini aniqlashtirish to'g'risida, soliq kodeksini qayta ko'rib chiqish to'g'risida va eng muhimi investitsiyalar to'g'risida va 2020 yil yanvarida kuchga kirgan investitsiya faoliyati.Uch yil davomida Birlashgan Millatlar Tashkilotining (BMT) Rivojlanish dasturi ko'magida ishlab chiqilgan investitsiya to'g'risidagi qonunlar belgilangan maqsadlarni chet ellik investorlar uchun tartibga solish muhitini engillashtirishga qaratilgan. Biroq, zaif institutlari bo'lgan bozorlarda odatdagidek, investorlar tartibga solish organlari va mahalliy ma'muriyat bilan ishlashda investitsiya to'g'risidagi qonunlarni talqin qilish va amalga oshirishda qiyinchiliklarga duch kelishadi. Milliy va mahalliy darajalarda ijro etuvchi hokimiyatda keng tarqalgan xususiy tadbirkorlik, zaif, lekin mulk huquqlari himoyasi va ijara haqi xatti-harakatlariga nisbatan shubha bilan qonunchilik katta ta'sirga ega bo'lishi uchun tub institutsional o'zgarishlar bilan birga bo'lishi kerak. Chet ellik investorlar uchun ularning ko'plab kafolatlari va himoyalari amaldagi qonunchilik asosida ishlab chiqilgan va ilgari ularning samarasizligi isbotlangan.