Дорул ҳикмат вал маориф” музей экспозицияси экскурция матни

Абу Саҳл Масиҳий ҳикматлари

Нодон, саводсиз одам хайкалга ўхшайди.

* * *
Инсон ақли ҳар қандай шароитда ҳам ижобийдир, ёмон қилиқ эса, ҳар қандай шароитда ҳам салбийдир.

* * *
Агар одам ўзини яхши билса-бу ажойиб сифат, аммо у ўз билимини янада тинмай ошириб борса бунда у ҳақиқатан улуғ одам бўлиб етишади.

* * *
Очкўз одам қоноатланарли фарован ҳаётдан ҳам мамнун бўлмайди, у тенги йўқ бойликка интилади, аммо бундай бойликка эришганида ҳам очкўзлик уни тарк этмайди.

Абул Хайр Хаммор

Маъмун Академиясининг яна бир етакчи олими Абул Ҳайр ибн ал-Хаммор (942-1032) халифалик маркази Бағдодда таваллуд топган. Бу ерда у етук олимлардан табобат, мантиқ, фалсафа илмини ўрганиб, ўз даврининг таниқли олими даражасига кўтарилган. Унинг истеъдоди айниқса табобат соҳасида намоён бўлиб, Шарқда иккинчи Сукрот деган фахрли номга сазо­вор бўлган. Кейинчалик у Хоразмшоҳ Маъмун таклифи билан Гурганжга кўчиб келиб то 1017 йилгача Беруний ва бошқа олимлар билан ҳамкорликда Маъмун Академиясида фаолият кўрсат­ган. Шу йили ибн-Хаммор ҳам бошқа олимлар билан бирга султон Маҳмуд томонидан Ғазнага олиб кетилади. Истеъдодли олим ибн Хаммор 90 ёшлари­да Ғазна шаҳрида вафот этади.

Абул Хайр ибн ал-Хаммор араб, форс, сурёний ва юнон тилларини пухта ўрганиб сурёний ва юнон тилидаги кўпгина китобларни араб ти­лига таржима қилган. У айниқса табобат соҳасида алоҳида шуҳрат қозонган. Табобатга доир ўнга яқин асар ёзган , бўлсада уларнинг кўпчилиги бизгача етиб келмаган. Олимнинг бизгача етиб кел­ган ва Маъмун саройида ёзган асарларига тубандагилар киради: "Мақола фи имти­ҳон ал-аттиббо" ("Табиблар тажрибаси ҳақидаги китоб"). Бу асар Хоразм­шоҳ Маъмунга атаб ёзилган. "Мақола фи хулқ ал-инсон ва таркиб аъзоиҳ" ("Инсон хулки ва аъзосининг таркиби ҳақида китоб"), "Китоб ал-Ҳавомил" ("Хомиладорлар китоби") ва "Китоб тадбир ал-машойих" ("Қариялар тадбири ҳақида китоб") кабилардир. Ибн-Хамморнинг юқоридаги асарлари тиббиётнинг назарий ва амалий масалаларини ўз ичига олади. Ибн Сино ўзининг "Тиб қонунлари" асарини ёзишда ибн-Хаммор асарларидан биринчи манба сифатида фойдаланган. Маъмун Академиясида ижод қилган бошқа олимлар қатори ибн-Хаммор ҳам ўз асарларини ўша даврнинг илм-фан ти­ли бўлган араб тилида ёзган.
Араб тарихчиси Ёқут Ҳамавий (XIII аср)нинг "Иршод" номли асарида таъкидланишича, Маъмун Академиясида юқоридаги олимлардан бошқа Хо­размлик олимлардан яна Абу Абдуллоҳ ан-Найсобурий (ваф. 1014), Аҳмад ибн Муҳаммад ас-Саҳрий (ваф. 1015), Муҳаммад ас-Суҳайли ал-Хоразмий (ваф. 1027) ва бошқалар ижод этганлар. Академиянинг энг кекса олими ан-Найсобурийнинг бизгача "Хоразм ҳақидаги маълумотларга кўшимча китоб" асари етиб келган.
Абу Райҳон Беруний ўзининг "Қадимги халқлардан қолган ёдгорлик­лар" асарида Маъмун Академиясида Абу Абдуллоҳ Ҳусайн ат-Таборий ан-Нотилий (Ибн Синонинг уй муаллими, устози) ва Ибн Сино шогирдлари­дан Абу Абдуллоҳ ал-Илокий (ваф. 1068) ҳамда Абул Косим ибн Абу Содиқ Му­тотабибларнинг ижод қилгани ҳақида маълумот беради.
Ал-Илоқий табобатга доир "Муҳтасаф ал-Илоқий" асарини ёзиб, уни устози Ибн Синонинг "Тиб қонунлари" асарига бағишлайди. Мутотабиб эса ўзининг фалсафа ва табобатга доир "Фалсафа хазина­си", "Исҳоқий тўпламига шарҳ", "Гален китобига шарҳ" номли асарларини келгуси авлодларга мерос қолдирган.
Юқорида биз Хоразм Маъмун Академиясида фаолият кўрсатган бир неча олимлар ҳақида сўз юритдик, Маъмун Академияси қисқа муд­дат мобайнида фаолият кўрсатган бўлсада, жаҳон фани хазинасини ноёб асарлари би­лан бойитган кўплаб буюк олимларни етказиб берди.
Маъмун Академияси олимлари яратган илмий асарлар, янги ғоя ва кашфиётлар жаҳон илм-фанининг бебаҳо бойлиги бўлиши билан бирга, у Республикамизда ёш авлоднинг илмий ва маърифий камолати учун алоҳида аҳамиятга эга. Маъмун Академиясининг яна бир тарихий аҳамияти, у бошлаб берган ҳайрли анъананинг, кейинчалик Шарқнинг кўпгина ҳукмдорлари томонидан қўллаб қувватланишидадир. Улар ҳам ўз саройларида ана шундай илм-маърифат масканларини вужудга келтиришга ҳаракат қилдилар.
Хоразм Маъмун Академияси олимларининг илмий-ижодий фаолиятини чу­қур ва холисона тадқиқ қилиш тарихчи олимларимиз олдидаги долзарб ва­зифалардан бири ҳисобланади.