Donni saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

37-rasm. Don to ‘plami (Hadena basilinea Sshiff)
Qurtlari donni y ig ‘ib olish paytida om borlarga ham tushib qoladi 
va donni ifloslantirib yuboradi. Qurtlari don massasi, tuproq va 
boshqa joylarda g'um baklikka o ‘tadi.
96

---

38-rasm. Kanalar (Asarina)
K analar o ‘rgim chaksim onlar sinfiga m ansub b o iib , 6000 dan 
ortiq turi mavjud. Ularning ko'pchiligi o ‘sim likv ah ayv on organizmi 
parazitlari hisoblanadi.
Kanalarni hayot tarzi va zarar keltirishiga k o ‘ra ikki guruhga 
b o iis h mumkin;
1. Don m ahsulotlari bilan bevosita oziqlanuvchi.
Bu guruh kanalarining yuqorigi j a g i yaxshi rivojlangan b o iib , 
don bilan bem alol oziqlana oladi.
Faqatgina suyuqlik bilan oziqlanuvchi ularning o g ‘iz b o ‘shlig‘i 
sanchuvchi-so‘ruvchi tipda b o iib , o ‘sim lik va hayvon organizm iga 
yopishib oladi va so ‘ra boshlaydi.
Saqlashda kanalar donga quyidagicha zarar yetkazishi mumkin;
- don bilan oziqlanadi;
- don, un va yorm ani o ‘zining hayot faoliyati chiqindilari bilan 
(p o ‘sti, eksprementlari, o iim tik lari) ifloslantiradi;
- m ahsulotda yoqim siz hid hosil qiladi, rangi va ta ’mi o ‘zgaradi;
- don m assasida q o ‘shimcha issiqlik va nam lik hosil qiladi;
- mikroorganizmlar rivojlanishiga qulay sharoit keltirib chiqaradi;
- don m urtagini zararlaydi va unishini pasaytiradi.
Kanalar o ‘simliklarni ekin m aydonida ham kuchli zararlaydi. 
Q uyida keng tarqalgan b a ’zi turlari bilan tanishib chiqamiz.
97

---

D on massasi, don, un, yorma, saqlanadigan inshootlarda uning 
quyidagi turlari keng tarqalgan.
U n kanasi (Asarus siro yoki Turoglurhusfarinae).
Birinchi m arta unda topilgan. U ndan tashqari к о ‘pgina donlarda 
(bug‘doy, javdar) yorm ada, quritilgan sabzavot va mevalarda, 
dorivor giyohlarda, terida, pishloqda, quritilgan g o ‘sht va boshqa 
m ahsulotlarda yaxshi rivojlanadi.
Tanasi oval shaklda, oqish, boshi va oyog‘i pushti yoki q izg‘ish, 
sochchalari qisqa. Tanasining uzunligi 0,35-0,70 mm. Yaxshi 
sharoitda (yetarlicha nam lik va 20-25°C harorat) 14-16 kunda t o i iq
rivojlana oladi. U rg‘ochisi 200 tagacha tuxum q o ‘yadi. Un kanasi 
donga nisbatan unda va yorm ada yaxshi rivojlanadi. Tabiatda keng 
tarqalgan b o iib , don kanalari ichida eng k o ‘p uchraydi.
R odionov kanasi (Caloglurhus Rodionivi A. Zashv) kattaligi 
0,6 -1 ,2 mm, q iz g is h tusli 20% dan kam b o im a g a n nam likda k o ‘- 
payadi. Issiqlikka talabchan. Issiqlik va nam likka b o ig a n yuqori 
talabi uning k o ‘payishini chegaralab turadi.
98

---