Donni saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

71-
 
rasm. Arpa donining uzunasiga kesimi: 
1-gul qobig'i; 2-meva qobig'i; 3-urug' qobig'i; 4-aleyron qatlami;
 
5-endosperm; 6-murtak.
 
Arpa doni gul qobiqli va gul qobiqsiz bo‘ladi. Arpa doni (gul 
qobiqsiz) dondan tashqari sirtidan gul qobiq bilan qoplanib, u bilan 
mustahkam bitib ketib, donning ariqcha qismiga chuqur kirib borgan.
Bu esa arpa donini g jarayonini qiyinlashtiradi. Arpa doni quyidagi 
asosiy qismlardan tashkil topgan: gul qobig‘i - kletchatka (10-12,0 % ), 
meva po‘sti (3, 5-4, 0 %); urug‘ po‘sti (2,0-2,5 %); mag‘iz (63-69 %) va 
rnurtak (2.5-3,0). 
Gul qobiqsiz arpa doni mag‘iz bilan birga o‘smaydi, shuning uchun u 
tez ajralib ketadi. 
Arpa donidan yorma ishlab chiqarish uchun uning urug‘ qobig‘i och 
sariq bo‘lganturlaridan foydalaniladi. Arpa donining endosperm miqdori 
63-69 % dan iborat, uning konsistensiyasi esa shishasimon, yarim 
shishasimon va unsimon bo‘ladi. 
Arpa donidan yuqori sifatli yorma olishda shishasimon donlardan 
perlovka yormasini olishda esa yarim shishasimon yoki unsimon 
donlardan foydalaniladi. 
Arpa donidan yuqori sifatli yorma olish uchun uning texnologik 
xususiyatlari tahlil qilinadi: gul qobiqlari kam bo‘lgan, ma’lum 
namlikdagi, bir xil yiriklikdagi, to‘la pishgan, mag‘zi esa ma’lum 
konsistensiyaga ega bo‘lgan donlar tanlab olinadi. 
185 

---

Yuqori sifatli arpa donidan yorma mahsulotlari va pivo sanoatida
solod, past sifati arpa donidan esa omuxta-yem ishlab chiqariladi. 
Suli doni. Bu suvni yaxshi ko‘radigan, ko‘p issiqlik talab 
qiladigan o‘simlik. Deyarli hamma yerda yetishtiriladi, bahorgi, 
tezpishar ekin. Suli doni tuxumsimon boMib, uning uchlari uchli,
mag‘izi qayishqoqdir (72-rasm). 
Gul qobig‘i mag‘izni mahkam qamrab olgan bo‘lib, u bilan 
birga o‘smagan. Bu esa ishlov berish jarayonida gul qobiqni ajratish 
jarayonini yengillashtiradi. 
Donlar shakli va gul qobiqlarining rangiga qarab tip va pod
tiplarga bo‘linadi. 
Yorma mahsulotlari ishlab chiqarishda I tipli (to‘la pishgan, yirik, 
silindr yoki nok shakldagi, serhosil o‘rtacha hosildor botanik tipdagi)
donlardan foydalaniladi. Suli doni usti parda bilan qoplangan,
uzunchoq, ichki tomonida 
borozdka (chuqur) bo‘lib, usti 
butunlay tuk bilan qoplangan. 
Yormabop sulining tuzilishi: 
-
mag‘zining endospermi 
55,5-65 % ni tashkil qilib, u oq 
rangli g‘ovak unsimon konsis- 
tensiyadan iborat; 
-
meva qobig‘ining aleyron 
qatlami va urug‘ qobiqlari 9 % ni 
tashkil qiladi;