Donni saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

8-
 
sxema. Donga sovuq suv bilan konditsion islt/ov 
berishning texnologik chizmasi 
1-donniyuvish uskunasi; 2-namlovchi apparat; 3-donni birinchi 
dimlovchi bunker; 4-dozator; 5-donni qobig'ini ajratuvchi uskuna; 6-
donni ikkinchi dimlovchi bunker; 7-9 aralashtiruvchi shneklar.
 
Donning texnologik xususiyatlarini o‘zgartirish uchun talab etilgan 
namlikda, ayniqsa, suv va donning bir-biriga bogliqligini hamda donning 
ichida rivojlanayotgan jarayonlar va suvning endospermga yetib borish 
muddatini bilish kerak. Doniarning navi, shishasimonligi va namliklarini 
bilgan holda ularga konditsion ishlov berish muddatlarini aniqlash 
mumkin. 
Donlardan 
olinadigan 
mahsulotlaming 
ozuqaviy 
qiymatini 
ta’minlaydigan texnologik jarayonlarni ratsional ravishda olib borish 
ularning kimyoviy tarkibiga bog‘liq. Chunki barcha fizik- kimyoviy 
jarayonlar bir-biri bilan bogMiq bolib, bir vaqtning o‘zida ro‘y beradi.
132

---

Don endospermini yumshatish jarayonining ahamiyati. 
Donning namligi oshirilganda, uning zichligi kamayadi. Bu esa don 
endospermiga ta’sir etib, uni yumshatadi, natijada endosperm zichligi va 
elektroenergiya sarfi kamayib, uni maydalash, oraliq mahsulotlar va 
maydalangan zarrachalar sifati o‘zgaradi. 
Yorma olish texnologiyasida don yadrosi tuzilishining o‘zgar - 
tirilishi maqsadga muvofiq emas, chunki texnologik jarayonlarda donlar 
maydalanib, unning chiqishi kamayib ketadi. Texnolog endospermni 
yumshatish mexanizmining ijobiy tomonlarini o‘r- ganib, dondan un va 
yorma ishlab chiqarish jarayonida undan samarali foydalanishi kerak. 
Hozirgi zamon ilmiy ma’lumotlari shuni ko‘rsatadiki, endospermni 
yumshatish quyidagi asosiy jarayonlarga bog‘liq: 
a)
endospermni yumshatish natijasida donda mikro darz hosil 
bo‘lishi; 
b)
dondagi molekulalarning, biopolimer tuzilishi va shaklining 
o‘zgarishi; 
v) biokimyoviy va gidrolitik jarayonlarning yuz berishi.
Endospermni yumshatishga turli omillarning ta’siri 
Don endospermni yumshatishda namlik, harorat va jarayonning 
davomiyligi bosh omillardan hisoblanadi. Birinchi va ikkinchi omillar 
jarayonning samaradorligini oshiradi, ya’ni harorat ta’sirida jarayonning 
davomiyligi qisqaradi. Endospermning yumshashi natij asida kichik 
yoriqlar (mikrodarz) paydo bo‘lib, uning tuzilishi 
0
‘zgara boshlaydi. 
Bug‘doy donini namlash natijasida, uning namligi 14-17% dan oshib 
ketgandan so‘ng undagi kichik yoriqlar (mikrodarz) tez rivojlana 
boshlaydi. 
Donda eng ko‘p mikrodarzlar ular namlangandan 8 soat o4gandan 
so'ng boshlanadi. 16 soatdan so‘ng mayda kichik yoriqlar (mikrodarzlar) 
yo‘qolib, 48 soatdan so‘ng faqat yoriqlar qoladi. Yuqoridagi 
jarayonlarning samarali bo‘lishi uchun doniarning sifatini, don 
dimlanadigan bunkerlarning tuzilishini va dimlash usulini e’tiborga olish 
kerak. 
133 

---

---

Donlarning sirtqi qismiga don yuvadigan uskuna yordamida is hlov 
berish. Donlarga suv bilan ishlov berish uchun namlovchi (suvni purkab 
va changlatib beruvchi) uskunalar ishlatiladi. Mashinalami ishlatish 
vaqtida quyidagilarga e’tibor beriladi: 
-
don namligini 0,1 dan 3,5 % gacha ko‘tarish uchun zarur bo‘l- gan 
suv sarfini hisoblash; 
-
don ustki qismining bir tekis namlanishi.
Don yuvish uskunasida quyidagi jarayonlar amalga oshiriladi: -donni 
yuvish, uning sirtqi qismini mog‘or, mikroorganizmlardan tozalash;
-
turli hidlarni ketkazish; 
-
mineral chiqindilardan tozalash; 
-
yengil organik chiqindilardan tozalash;
-
donni popukchalardan tozalash va meva qobig'ini ajratish;