|
16-
jadval
100 g bug'day donida asosiy oziqa moddalarining miqdori, g
Bug‘doy doni turlari
suv
oqsil
y°g‘
krax
mal
klet-
chatka
Kul
k.kal.
Yumshoq kuzgi bug‘doy
14,0
11,6
1,6
68,7
2,4
1,7
318
Yumshoq bahorgi
bug‘doy
14,0
12,7
1,6
66,6
3,4
1,7
315
Qattiq bug‘doy
14,0
12,9
1,4
67,5
2,3
1,8
320
Jadvalda ko'rsatilgan raqamlar ob-havo va ekiladigan yer tarkibi,
agrotexnika hamda bug‘doy donining kimyoviy tarkibiga qarab o‘zgarishi
mumkin.
62
0‘zbekiston Respublikasi viloyatlarida o‘stirishga moslashgan
bug‘doylarning ayrim navlari va ularning sifatlari jadvalda
ko‘rsatilgan.
17-
jadval
______________________
Mahalliy bugUloy navlari va uning sifatlari
. Navlar
Ekish
muddati
Hosildor
lik, s/ga
1000
ta
donning
vazni, gr
Oqsil, %
Kleykovi
na, %
Umumiy
non
yopish
bahosi,
ball
1
2
3
4
5
6
7
Marvarid
bahorgi
21,0-28,0
38-42
16,2
31,5
4,5
Marjon
bahorgi
44-60
34, 5
12-14
32-34
4,8-5,0
Kupava
kuzgi
40-45
40-46
11-12,5
26-28
4,0
Kroshka
kuzgi
40-52
38-47
11,5-14,
25-31
4,7-5
Sanzar-8
kuzgi
45,4-
55,5
42,5
11,2-3,7
27
-
Chillaki
kuzgi
50-65
42-44
12-13
24-30
4-4,5
Enbosh
kuzgi
50 -60
39-41
11,0-12
24-30
4,7
Ko‘k bo‘lak
kuzgi
20-25
42-43
13-14
32-34
3,8
Rolov-
chanka
kuzgi
50-60
38-43
11,8
25-27
4-4,5
To‘kiluvchan materiallarning fizik-kimyoviy xususiyatlari bir qancha
ko‘rsatkichlar bilan baholanadi:
a)
donning geometrik tavsifi;
b)
don massasining yirikligi va barobarligi; v) natura og‘irligi;
g) zichligi va salmoq hajmi;
d)
1000 dona donning og‘irligi;
e)
donning oqsil moddasidan hosil bo'lgan kleykovina;
j) donning makro va mikroelementlari va boshqa moddalardan hosil
bo‘lgan kul modda.
18-jadval
Don qismlarinig tarkibiy miqdori, %
Don qismlari
Donlarni turi
Bug‘dou%
Javdar%
Endosperm Meva qobig‘i
Urug‘ qobig‘i Aleyron
qatlam Murtak
74.
0 ............. 85,0
4,2 .................. 6,3
3,1 .................. 4,8
6.
0 .............. 10,5
1,4 ..................3,1
75.
0 ......... 79,0
4.
8 ........... 5,5
1.
9 ........... 2,8
10.
0 ........ 13,0
3,4 ............ 4,0
Jadvaldan ko'rinib turibdiki donning eng qimmatbaho qismi -
endospermidir, donda endosperm qismi qancha ko‘p bo‘lsa, undan
shuncha ko‘p un olinadi.
Donning kimyoviy tarkibi
Har qanday mahsulotlarni shu jumladan don va don mahsulotlarini
kimyoviy tarkibi orqali baholanadi. Kimyoviy tarkibiga qarab xomashyoni
qanday maqsadda ishlatilishi aniqlanadi. Barcha mahsulotlar kabi don va
don mahsulotlarini tarkibi urug‘ ekish davridan tortib saqlash va qayta
ishlash davrigacha doimiy nazoratda bo'ladi. Urug‘lik don va
mahsulotlarni tarkibi noorganik va organik moddalardan iborat bo‘lib,
noorganik modalar suv va mineral moddalardan tashkil topgan bo‘lsa,
organik modalar esa azotli moddalar, uglevodlar, vitaminlar, fermentlar va
boshqa birikmalardan tashkil topgan boiadi.
Masalan: mineral moddalardan fosfor (R), magniy (Mg), kaliy (K),
kalsiy (Sa), natriy (Na), temir (Fa), kremniy (Si), oltin gugurt (S),
alyuminiy (Al), xlor (Cl) sezilarli darajada boradi. Marganets (Mn), rux
(Zn), nikel (Ni), kobalt (Co) va boshqa elementlar ozroq miqdorda
uchraydi.
Yuqoridagi kimyoviy moddalar faqat tuzlar shaklida fosfor kislotasi
(K,NR0
4
, KN^R0
4
, SaNR0
4
va h.k.) oltin gugurt, xlor kislotasi yoki har
xil organik moddalar tarkibida bo‘ladi.
64
Mineral moddalarning tarkibi miqdoriga qarab uchga bo‘linadi:
-
Makro;
-
Mikro;
-
Ultromikro moddalarga bo‘linadi.
Makro element!argaKa, Ro, Ca, Mg, Cl, Fe, N1, S, Cr % miqdorda
ko‘proq bo‘ladi (10'
1
, 10"
2
).
Mikro elementlarga bariy, bor. brom. yod, kobalt, litiv. marganets,
mis, mishyak, svinets, sink, ftor va boshqalar miqdori gramm va
milligrammlarda ifodalanadi. (10‘
3
, 10'
5
).
Ultromikro elementlarga kadmiy, simob, seziy, selen, radiy, kumush
va oltin miqdori millionning bir qismidan % hisobida ifodalanadi.
Inson organizmi bir kunda 20-30 gramm mineral moddalarni talab
qiladi.
Masalan: fosfor 1000 - 1500; kaltsiy - 800 - 1000; kaliy - 2500
-
5000; natriy - 4000 - 6000; magniy - 300 - 500; kremniy - 1 0 - 20;
temir- 12- 15; mis - 1,5 - 2,0; yod - 0,1 - 0,2, Mg hisobida.
Don va undan olinadigan mahsulotlar, xususan eng qimmat baho oziq -
ovqat mahsulotlari hisoblanib, inson organizmi uchun kerakli boigan
mineral moddalarni o‘z ichiga oladi. Don tarkibidagi mineral moddalar ni
yuqori haroratda kuydirish yo‘li bilan aniqlanadi. Kuydirish, davlat
standart talablariga muvofiq 600-1000°C haroratda olib boriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
