Domna pechining tuzilishi va ish jarayoni

Havo muhitida va vakuumda suyuqlantirilgan po‘lat tarkibidagi
gaz, metailmas qo‘shimchalar miqdori
Po‘latni
suyuqlantirish
usuli
Po‘latdagi qo‘shimchalar miqdori, %
0 2 H2 N2 Boshqa
metailmas
qo‘shimchalar
Gaz muhitida 0,0192 0,003 0,0056 0,039
Vakuumda 0,0019 0,0005 0,0028 0,0042
Po ‘lat quyish usullari
Sanoatda po‘lat quyishning asosan uchta usulidan foydalaniladi:
• po‘latni qolipga ustidan quyish;
• po‘latni qolipga tagidan kiritib quyish;
• po‘latni uzluksiz quyish.
Yirik, zich sifatli quymalar olishda po‘latni qolipga ustidan
quyish usulidan foydalaniladi. Bunda metall har bir qolipga kovsh
bilan alohida-alohida quyiladi. Bundan tashqari, quyilayotgan metall
haroratining pastroq boMishi uning shlak, gazlardan to‘laroq
tozalanishini ta’minlaydi.
Mayda va o‘rtacha og‘irlikdagi quymalar olishda po‘latni qolipga
tagidan kiritib quyish usuli ishlatiladi. Bunda bir yo‘la bir necha
qolipga metall o‘zaro tutashtirilgan markaziy quyish tizimi kanali
orqali tagidan bir tekisda kiritiladi. Bu usulda bir vaqtning o‘zida sirti
tekisroq boigan, kirishish bo‘shlig‘i bo‘lmagan ko‘plab quymalar
olinadi.
Yuqorida ko‘rilgan quyish usullarining kamchiliklarini bartaraf
etishga oid izlanishlar natijasida metallni uzluksiz quyish usuli kashf
etildi. Bu usul yuqorida ko‘rsatilgan usullardek metall qoliplar,
qizdirish pechlarini talab etmaydi, chiqindi miqdori 5-8 marta kam,
ish unumi esa yuqori bo‘ladi.
Temir oksididan temimi ajratish darajasiga qarab uni sekin,
qaynaydigan va chala qaynaydigan xillarga ajratish mumkin.
Qaynaydigan po‘lat quymalar olish uchun po‘lat avval pechda
I'erromarganes bilan chala qaytarilib, so‘ngra qolipda uglerod hisobiga
qaytariladi. Bunda metalldan ajralayotgan CO gazi aralashtirilayot-
ganda u qaynaydi va ajralayotgan gaz pufakchalarining ko‘pi
quymada qoladi, kirishish bo‘shlig‘i bo‘lmaydi. Bunday quymalarning
sifati sokin poMat quymalardan pastroq bo‘ladi. Suyultirilgan po‘latda
temir ikki oksidi, azot erib, uning mexanik va texnologik xossalarini
pasaytiradi. Shu sababli eritilgan po‘latdan sifatli quymalar olishda
oldin u qaytariladi.
Qaytaruvchi birikmalar sifatida ferromarganes, ferrosilitsiy, alumin ishlatiladi. Qaytarish jarayonida quyidagi reaksiyalar boradi:
FeO + Mn = Fe + MnO + Q kkal
2FeO + Si = 2Fe + Si02 + Q kkal
3FeO + 2A1 = 3Fe + A120 2 + Q kkal
Metalining qanchalik tozalanganligini shlakdan olingan namuna
rangiga qarab bilsa bo‘ladi. Namunaning rangi qora bo‘lsa, metall
oksidlaridan yaxshi tozalanmagan bo‘ladi. Bu holda yana qisman
qaytaruvchilar kiritilishi kerak bo‘ladi. Shlak metall oksidlaridan
tozalangani sari oqarib boradi.