Dolzarbligi

Ba’zi o’tkazgichlarning solishtirma qarshiliklari

Material	^Ρ,^10-8Ω*^m
Kumush	1,6
Mis	1,7
Aluminiy	2,9
Temir	9,8

Solishtirma elektr o’tkazuvchanlik. Solishtirma elektr qarshilikka teskari kattalik solishtirma rlrktr o’tkazuvchanlik deyiladi:

Uning SI dagi birligi- ^S :

m
  ¹

(1.16)

[ ] 
1


[]
_ 1
1  m
 1 ^S
m

O’tkazgich qarshiligining temperaturaga bog’liqligi. O’tkazgichning solishtirma qarshiligi nafaqat materialning tabiatiga, balki uning tempereturesiga ham bog’liqdir. Tajribalarning ko’rsatishicha, solishtirma qarshilik va qarshilik ham temperaturaga chiziqli bog’liq, ya’ni
^{Ρ= ρ}0^{(1+ t),}

^R=R0^{(1+ t), (1.17)
Bu yerda ρ}0 ^{va R}0^{- o’tkazgichning 0 0C dagi, ρ va R lar esa t dagi solishtirma qarshiligi va} qarshiligi,  - qarshilikning temperatura koeffitsiyenti deyiladi. (2.3) dan  ni topamiz:

_{ }   ₀
₀t
(1.18)

Demak,  -o’tkazgichning temperaturasi bir gradusga o’zgarganda uning solishtirma qarshiligining nisbiy o’zgarishini ko’rsatadi. Uncha past bo’lmagan temperaturalarda toza

metallar uchun 
_ 1
273
_K 1 _.

Shu hol uchun qarshilikning absalyut temperaturaga bog’liqligini quyidagi ko’rinishda yozish mumkin T=t+273,15.
^{Ρ= ρ}0^{T, R= R}0^{T. (1.19)}
(1.19) ifodadan ko’rinib turibdiki, qizdirilgan materialning qarshiligi ortadi, sovitilganda esa kamayadi.
Bunga saba temperatura ortishi bilan ham erkin elektronlarning, ham kristall panjara tugunlaridagi musbat ionlarning issiqlik harakati tezliklarining ortishidir. Bu esa o’z navbatida ularning ko’proq to’qnashuviga, elektronlar energiyasining ko’proq yo’qotilishiga, ya’ni elektr qarshiligining ortishiga olib keladi.
O’ta o’tkazuvchanlik. (1.19) asosida elektr qarshiligining temperaturaga bog’liqlik grafigini chizaylik. 1- chiziq. Lekin tajribalarning ko’rsatishicha, bir qancha metallar (Al, Pb, Zn va h.k.) ^{va ularning qotishmalarining kritik deyiluvchi juda past temperaturalarda T}k^(0,14-20K) qarshiliklari sakrab nolgacha kamayishi va ular o’ta o’tkazuvchan bo’lib qolishi kuzatilgan. Bu hodisa birinchi bo’lib 1911-yilda simob bug’lari uchun G.Kamerling-Onnes tomonidan kuzatilgan. O’ta o’tkazuvchanlik hodisasi kvant nazariyasi asosida tushuntiriladi.
O’ta o’tkazuvchanlik hodisasidan amalda foydalanish kritik temperaturaning pastligi natijasida qiyinchiliklar tug’dirmoqda. Lekin hozirgi paytda kritik temperatura 100K atrofida bo’lgan o’ta o’tkazuvchan kermik moddalar mavjud. O’ta o’tkazuvchanlik hodisasini malda qo’llash juda ulkan mablag’ni iqtisod qilishini e’tiborga olib, bu sohada jadal izlanishlar olib borilmoqda.
Qarshilikning temperaturaga bog’liqligidan texnikada foydalanish. Qarshilik termometrlarining ish prinsipi metallar elektr elektr qarshiligining temperaturaga bog’liqligiga asoslangan. Bunday termometrlar temperaturani 0.003K gacha aniqlikda o’lchashga imkon beradi. Ayniqsa, suyuqlik termometrlarini qo’llash qiyin bo’lgan joylarda ularning hizmati beqiyosdir