Документ Microsoft Office Word

4-MAVZU: 2.2. SOTSIAL PSIXOLOGIK G’OYALAR SHAKLLANISHI 
TARIXI(2SOAT) 
Reja: 
1.Omma psixologiyasi nazariyasi 

---

2.Ijtimoiy xulq-atvor instinktlari nazariyasi 
Tayanch tushunchalar: 
Omma psixologiyasi paydo bo‘lishiga tarixiy asos ishchilar sinfining paydo 
bo‘lishi  va  Evropada  ishchilar  harakatining  ommaviy  tus  olishi  bo‘ldi.  Ya’ni,  19 
asrning ikkinchi yarmida sanoat va ishlab chiqarishning rivojlanishi, ishchilarning 
u  yoki  bu  sanoat  korxonasi  doirasida  mehnat  qilish  uchun  to‘planishi  ishchilar 
harakatining  kuchayishiga  olib  keldiki,  ular  ba’zan  tartibsiz  harakatlar,  uyushgan 
harakatlarning sub’ektiga aylanib qoldilar. Shuning uchun ham shu harakatlarning 
qonunlarini bilish, ularni boshqarish usullarini o‘ylab topish zarur edi.   
Ommaviy  hodisalarni  o‘rganish  natijasida  1890  yilda  Gabriel  Tardning 
“Taqlid qilish qonunlari” deb atalgan birinchi kitobi chiqdi. Tard Fransiyada ro‘y 
berayotgan  ommaviy  hodisalarni,  shu  hodisalarda  ishtirok  etayotganlarning  xulq-
atvorini  taqlid  qilish  orqali  tushuntiradi.  Bu  harakatlar  irratsional  (ya’ni  aqlning 
ishtirokisiz)  tabiatga  ega  bo‘lib,  har  bir  individ  ommaga  qo‘shilgan  zahoti  unga 
taqlid  qilishga  tayyorlik  instinkti  ustun  bo‘lib  qoladi.  Italiyalik  huquqshunos 
S.Sigeli  va  fransuz  olimi  G.Lebon  ham  Tard  ishlarini  ma’qullab,  uning 
nazariyasini faktik materiallar bilan boyitdilar.  
1895 yilda bosilib chiqqan Sigelining “Ommaning jinoyatlari” va Lebonning 
“Omma  psixologiyasi”  kitoblarida  asosiy  g‘oya  shundan  iborat  ediki,  ommaviy 
harakatlarda shaxsning o‘z xulq-atvorlarini ongli va aql bilan boshqarish qobiliyati 
yo‘qoladi. Bunday holatlarda hissiyotlar ustun keladi, natijada affekt holatlar kelib 
chiqadi,  ya’ni,  odam  o‘zi  nima  qilayotganligini,  olomonga  nega  qo‘shilib 
qolganligini ham anglay olmaydi, shuning uchun ham affekt holatida ro‘y bergan 
jinoyatga aybni yumshatuvchi holat sabab bo‘lgan, deb qarash adolatli bo‘ladi. Bu 
qarashlari tufayli Sigeli Italiyaning qonuniga maxsus modda kiritishga ham erishdi. 
Sotsiolog  Lebon  esa  asosan  diqqatini  ommani  elitaga  –  jamiyatdan  yuqori 
turuvchi  tanlangan  guruhlarga  qarshi  qo‘yishga  qaratdi.  U  ommaning  ayrim 
hollarida, ayniqsa biror hodisa ro‘y berganda “qiziqqonlik” xususiyati ustun turishi 
haqida yozadi. Uning fikricha, bir qancha odamlarning bir erda to‘planishi ommani 
hosil qiladi va bu odamlar kim bo‘lishidan qat’I nazar – olimmi yoki oddiy ishchi, 
fuqaromi,  shu  zahoti  yoq  kuzatuvchanlik  va  ziyraklikni  yo‘qotadi.  Chunki  bu 
holatda ular holatini instinktlar va hissiyotlar boshqaradi. Lebon shaxsning omma 
holatidagi belgilariga to‘xtalib quyidagilarni ajratadi:   
1.