Доктори X. А л и у л о в Та ризчи — ф алсаф а фанлари доктори А. А Х м ед о в

III б о б
XVI— XIX А С РН И Н Г Б И Р И Н Ч И Я Р М И Д А
ИЖ ТИМ ОИЙ Ф А Л С А Ф И й Ф И К РЛ А Р
1. Т А Р И Х И Й Ш АРОИТ
XVI — XVII а с р ла р Урта Осмё хонлнкларининг и^- 
тисодпй ва ижтимоий-сиёеий хаётида б урил н ш д ав р и 
булди. Б у д а в р д а йирик харбий т у к н а ш у в л а р к^п со- 
д и р булди.
Ма ъ л у мк и , ф е о да л т а р ^ о ^ л и к ва куп сонли *;оки- 
ми я т д а ъ в о г а р л а р и о рас идаги муттасил у ру шл а р Те- 
мур и й ла р са лт ан а т и ни н г сиёсин ц удра тинн сусайтириб 
юборди ва Шай бо н и йх он л а ш к а р л а р и томонидан мам- 
л а к а т н и босиб ол ишга з амин я р а тиб берди.
Боинга м а м л а к а т л а р н и босиб олиш, у лар н и талон- 
т о р о ж ^илиш, муттасил у р ушл а р, дин ни мустая;камлаш, 
унинг та ъ си р доира сини ке иг а йтнриш хисобига вужуд- 
га келган 
Ша й бо н ий л ар н и нг
м а р к а з л а ш г а н
д а в л а т и
м у с т а ^ к а м э м а с эди. Фе о да л
х он ли кл ар и ва вилоят- 
л ар н и б и р л а ш т и р иш д ан з^амда и^тисод т а р ац ц иё т и да н 
асосан к а тт а
ф е о д а л л а р ва ру^онийлар 
м а н ф а а т д о р
эдилар.
Аб д у л л ах о н ва унинг угли Абдулмуми н в афоти д ан
суп г
у л ар ни нг д а в л а т и т езд а 
емирилиб,
цулга кири- 
т и л га н мол -м у л к ла ри б а р х ам топади. XVI аср охирида 
Л^овароунна^р ^укмронлиги Ш а й бо н и й л а р су ло ла с ид ан
У'збекларнинг 
б ош^а 
шохобчаси — а ш т а р х о н и й л а р г а 
Утди: т ари х ч ил а рн и иг т а ъ к и д л а ш ич а , бу сул ол а з^укм- 
роилиги д ав р ид а
уз а р о 
низолар 
ни^ оятд а а в ж олиб 
кетган.
Хонл ик 
я;окимиятини 
м у с т а ^ к а м л а ш г а
интилган 
Имо м^ у ли х он
(1611 — 1642) 
^ а р а к а т л а р и
бирмунча 
и жоб ий н а т и ж а л а р берди.
1645— 1680 й ил л а р о ра с ид а г и т арихнй д а в р ер л ик
хали;лар учуй ни.^оятда огир булди. 
Чунки Имо мцу ли -
хондан кейин тахт учун булг ан к у р а ш узо^ ва цонли
180

---

кечди. Бу н да й OFnp в аз и ят бора-бора Субхон^улихон 
^ у к м ро н л иг иш шг с^нгги й ил л а р и д а нил;оятда 
чу
цур-
л а ш д и ва XVI II асрнннг бошига ке лг ан д а аштархоний- 
л а р д а в л а т и т у шк ун л ик к а учраб, п а р ч а л а н а бошлади.
Кейинги щ т и с о д и й , снёсий т а р а е д и ё т Мо в ароунна хрни 
уч т а хо н л и к к а булиннб кетиши учун замин т а й ёрл л б
берди. Шу нг а к а р а м а й , Мов аро ун на зфд а, а в в ал г и давр- 
л а р д а г и каби, ад а б и ё т ва т арихий ф а н л а р , меъморчи- 
л и к ва тасвирий с а нъ а т ривожла нд и . Ш е ъ р и я т р а в н а я 
топди, Ш у уринда Ха сан Нисорийнннг «Музак кнрул- 
а^боб» 
(1566), 
Мутрибийнинг 
« Та з кира ти
шуаро» 
(1604— 1605) а с а р л а р и да г и т а ъ л и м о т л а р фикримизнинг
д а л и л и б у л а олади. У л а р д а С ам а р к а нд , Бухоро, Тош- 
кент ва Урта Осиёнинг б оцща ш а х а р л а р и д а я ш а б и жо д
э тг ан
ад аб и ёт ва и лм- фан
а^ л ла р ин ин г 
н омларини 
уч р атами з. Б у н д а й т а з к и р а л а р н и н г ма йд он г а келиши- 
нинг $зи халцнинг ма да ний савияси ц а н ча ли к юи;ори 
бул г а п л и г т ш билдиради.
X V I —XVII аср т а р п хч нл а рн хам ма ъл ум ва м а н д у р
эдил ар . Аксар тарихий а с а р л ар уша д аврнп у рг ан иш д а 
f 3
а х а м и я т ш ш йуцотмай келади. Ула р о ра с нд а «Абдул- 
л аноманинг» м у ал л нф и Дофнз 
Та н иш 
фа х р л и 
урин 
э га л ла йд и .
Б у д а в р м а ф к у р а в и й ^ а ё ти да олий мусулмон 
м а к -
т а б л а р и — м а д р а с а л а р му^им роль уйнаган.
Ша й бо - 
н и й ла р хам, а ш т ар х он ий ла р 
х а м
м а д р а с а л а р таъси- 
рини м у с т а ^ к а м л а ш г а
и нт ил га н ла р
в а
Бухоро, Тош- 
кент, С а м а р к а н д ва Б а л х д а бир ка тор янги 
М а д р а с а
ва 
м а с ж и д