Денгиз илонлари (Hydrophiidae)
оиласи вакиллари асосан Тинч ва ХИНД
океанларининг тропик ва субтропик денгизларида яшайди, 40 дан ортик
турлари бор. Бу илонлар бошининг кичиклиги, гавдасининг ён томондан
сикилганлиги ва думининг япалоклиги билан бошка илонлардан фарк килади.
Бурун тешиклари баланд жойлашган. Бош томонида махсус туз чикариш
безлари бор.
Денгиз илонларининг захари бошка захарли илонларникидан бир неча
марта кучли (12 марта) булади. Купчилиги тирик тугади. Денгиз илонлари
умуман курукликка чикмайди. Типик вакилига куракдум пеламида (Pelamida
platurus) ни мисол килиб келтириш мумкин. Бу илонлар балик ва уларнинг
икралари билан озикланади, айникса, илонбаликларни хуш куради.
Кораилонсимонлар (Viperidae)
оиласига 210 та тур киради. Улар
захарли, захар тишларининг ичида найи булади. Кораилонсимонлар оиласининг
вакиллари Европа, Африка ва Осиёда таркалган. Уларнинг гавдаси йугон, боши
учбурчак, думи киска ва ясси булади.
232
www.ziyouz.com kutubxonasi
1 0 - ж а д в а л
233
www.ziyouz.com kutubxonasi
К^ораилонсимонлар оиласининг типик вакилларига МДХ, да, шу жумладан
Узбекистонда таркалган чул кора илони (Vipera ursini), Америка чинкирок
илони (Crotalus horridus), Урта Осиёда кенг таркалган оддий калконтумшук
илон (Ancistrodon halis), Урта Осиёда хамда Кавказда таркалган кулвор илон
(Vipera lebetina), Урта Осиёнинг жанубида ва Африкада яшайдиган кум чарх
илони (Echis carinatus) киради.
Оддий чул кора илони тухумдан тирик тугиб купаяди, 3 тадан 17 тагача
тухум куяди. Улар ер остидаги уясида туп-туп булиб кишлайди. Чул кора
илонларнинг захари бирмунча кучсиз таъсир килади. Касалванд ва нимжон
одамларни чакканда, касаллик огир кечади. Чаккан жойи каттик огрийди. Бу
илоннинг усти тук кулранг булиб, корамтир холлари бор, улар нисбатан майда,
узунлиги 70-80 см атрофида булади. Оддий чул кора илони МДХ, да, шу
жумладан Узбекистонда купрок Кизил кум, Устюрт ва Амударё киргокдарида
яшайди. Улар шунингдек, Чирчикда, Тяншанда ва Сирдарёда шолипоялар
атрофида учрайди. Кечаси овга чикади, асосан сичкон, каламуш, баъзан
кушлар, калтакесаклар, баликлар ва хашаротлар билан озикланади.
Кулвор илоннинг узунлиги 120 см дан 2 м гача боради. Узбекистонда
асосан Нурота, Зарафшон, Туркистон, Хисор ва Кухитанг тогларида хамда тог
этакларида учрайди. Бу илоннинг устки томони кулранг ва {фсимтир булади.
Кулвор илон купинча, кечаси овга чикади. Майда кушлар, кемирувчилар ва
калтакесаклар билан озикланади. Одамга дуч келганда харакатсиз ётади, захари
жуда хавфли. Одам ва хайвонларни чакканда халок булиши мумкин.
Кум чарх илони Республикамизнинг жанубий худудларида чулларда ва
тог этакларида куплаб учрайди, унинг узунлиги 80-90 см келади. Ранги
саргимтир кум рангида булади. Чарх илон безовта килинса, бир жойда тури б
айлана бошлайди ва унинг ён тангачалари бир-бирига ишкаланиб, тегирмон
тошининг ишкаланишига jbaiiain овоз чикаради. Шунинг учун хам унга чарх
илон деб ном берилган. Чарх илон хам факат тунда овга чикади. Ёш чарх
илонлар асосан умурткасиз хайвонлардан чаён, чигиртка, купоёклар билан
озикланса, вояга етганлари эса кемирувчилар, калтакесаклар, бака ва захарсиз
илонлар билан озикланади. Чарх илон 3 тадан 15 тагача тирик бола тугади.
Чарх илон хам захарли, лекин унинг захари одамга унчалик кучли таъсир
килмайди.
Оддий калконтумшук илон МДХ да асосан Жанубий Сибирда, Узок
Шаркда, Кавказда, Урта Осиёда, шу жумладан Узбекистонда Тошкент ва
Самарканд вилоятларида, хамда Мирзачул ва Хоразм чулларида учрайди.
Унинг узунлиги 60-70 см атрофида булади. Кдлконтумшук илон чаккан
одамнинг бадани шишиб кетади ва иссиги кутарилади. Касал одам 10-15
кундан кейин тузала бошлайди. калконтумшук илон хам кучли захарли, лекин
одамни чакканда улмайди. Африкада яшайдиган мамба деган илон ута захарли
хисобланади. Бир чакишда 5 та хукизни ва 3 та отни захарлаб улдириши
мумкин.
234
www.ziyouz.com kutubxonasi
11 - ж а д в а л
/
Do'stlaringiz bilan baham: |