Sotsialliq filosofiya («sotsialhq» Iatin so’zi bolip, ja’miyet degendi an’latadi)— la’miyettin’ o’mir su’riwinin’ tiykarg’i nizamlari haqqindag’i ilim. Ja’miyetti o’z aldma izertlew obekti retinde bo’lip alip qaraw XIX a’sirdin’ baslannda iske asiriladi. Ha’zirgi zaman sotsialhq filosofiyasi ja’miyetti sistema (o’z ara la’sir etiwshi clementlerdin’ jiynag’i) sipatinda da ha’m protses sipatinda da (ja’miyetlik strukturalardin’ izbe-izliktegi o’zgerisi, rawajlamwi) alip qaraydi. Sotsialliq filosofiyanin’ sinonimleri sipatinda ha'r qiyli filosofiyaliq teoriyalarda uliwma sotsiologiya», «tariyx filosofiyasi», «tariyxiy materializm» h.b. tu’sinikler alip qaraladi.
Sotsialliq filosofiyamn’ obekti sipatinda sotsialliq turmis lia’in sotsialliq protsesler alip qaraladi. Biraq «sotsialliq» termininin’ o’zi a’debiyatlarda ha’r qiyli ma’nide qollamladi. Sol sebepli sotsialliq filosofiya haqqinda ga’p etkenimizde, bul termin neni an’latatug’imn amqiap ahwimiz kerek. Birinshi gezekte sotsialliq degen tu’sinikten bir ta’repten, ta’biyathq degen, ekinshi ta'repten individualliq, insiinliq qubihslar shig’anp taslanadi. «Sotsialliq qubilis adam individ- lerinin’ o’z ara ta’sir etisiw (ja’ma’a’tlik ta’jiriybe) protsesindegi tu’sinikler du’nyasi, logikahq (qatan’ ma’nide ilimiy) bolmis du’nyasi bolip tabiladi»
Materiya túsinigi.
Materiya tu’sinigi filoso- fiyaliq oydin’ rawajlamwinda bir neshe basqishlardi basip o’tti. Birinshi basqish materiya haqqinda ko’rgizbeli-seziwlik oy-pikirlerdin’ payda boliw basqishi depataldi. Misal ushin, A’yyemgi Gretsiyanin’ en’ birinshi filosoflari bolmistin’ materialliq birinshi baslamasin aniqlaw ma’selesin o’zlerinin’ aldina maqset etip qoydi.Ha’m onday birinshi baslama retinde olar ha’r qiyli tiykarlardi ahp qaradi. Fales birinshi baslama retinde suwdi, onin’ sha’kirti Anaksimandr— sheksizlikti, onin’ tili menen aytqanda apeyrondi, al Anaksimandrdin’ sha’kirti Anaksimen bolsa hawani birinshi baslama retinde ahp qaradi.Ekinshi basqish materiya haqqinda abstraktlik tu’siniklerdin’ payda boliwi menen baylamsli bolip, ol atomistlik basqish dep te ataladi. Bul basqishti fizikalistlik basqish dep te ataydi, sebebi ol fizikahq analizge tiykarlanadi. Zat atomnan quralg’an dep tu’sindiriledi. Bul basqish birinshi basqishtin’ qura- mmda payda bolip, XVH-XIX a’sirlerdegi fizika ha’m ta’biyiy ilimler bazasinda rawajlandinldi
Din sociallıq qubılıs sıpatında
Din bolsa aldi menen isenimge arqa su’yeydi. Ka’ramath ku’shke isenim diniy du’nyag’a ko'zqarastin’ tiykarm beredi. Filosofiyaliq oy dogmadan erkin bohwg’a mu’ta’j, ol hesh qanday abiroy menen sheklenbewi tiyis, barliq na’rseni gu’man astina qoyiwi da mu’mkin. Din avtoritetke mu’ta'j ha’m qanday da bir shinhqlardi isenim tu’rinde qabillaydi, da’lillewdi talap etpcydi. Din tiykarinan isenimge baylanisli bolganliqtan olarga kobinese mutaaj adamlar jagdayi tomenler kiredi.Din bolmasa adamlar esh narseden qorqpaytin adamgershilik sezimlerden jiraq bolar edi
Estetika kategoriyaları hám olardıń óz ara qatnas máselesi
Estetikaliq kategoriyalar ham filosofiyaliq kategoriyalar siyaqli harekettin’ ha’m bir biri menen tig’iz baylanisli.sonin’ menen birge,bir-birinen ajiralipta turadi. Estetikaliq kategoryalar adamnin’ haqiyqatliqqa estetikaliq qatnasin bildiredi.Ha’r bir estetikaliq kategoriya ozgeshelikke iye,onin’ menen birge hamme estetikaliq kategoriyalar uliwmaliqqa iye.Bul estetikaliqtin’ ayriqsha baxaliq boliwi menen predmetlik seziwlik, seziwlik qabillawliq qasiyetlerge iye boliwi menen baylanisli
