Джонов. М. Назаров, С. Юкирова, К. Юл даш кв



Download 3,67 Mb.
Pdf ko'rish
bet20/76
Sana17.07.2022
Hajmi3,67 Mb.
#813079
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   76
Bog'liq
тупроқ муҳофазаси. мирзажанов к, назаров м, с.зокирова, е.юлдашев

Килинган 
хрлда ту п р о к нам уналари олинади. Т а\л и л л а р 50 м 
узо кл и кд аги чукурда т у п р о к хайдаладиган ки см и н и н г 67 ф о и - 
зи дан к у п р о т н и кум, 56,9 ф о и зи н и урта кум, карийб 20 ф о и - 
зи н и т у п р о к к атл ам и н и н г 45-72 см чукурлигида \а м яккол 
к у р и н ад и , 110-150 см чукурликдаги катламида эса тупрокдаги 
Кум м и кд ори кески н кам ай и б, чанг ва лой бирм унча ош ади.
Т уп рок катлами чукурлашиб борган сари унинг механик тар- 
киби узгариб, 
кумокдан 
огир кумокка айланди. Демак, бу ту- 
npoiyiap эрозияга учраган тупрокдардир. Ш унингдек, бу тупрок 
Катламларида 
аллювиал 
ёткизик^ар 
устунлик 
килганлиги 
шубхдсиздир. Ш унга ухшаш \о л ат 100 м узокдикдаги чукурда \ам
кузатилди, бунда 45 см чукурликдаги тупрок катламларидан сунг 
туп рок механик таркибининг зичланиш и якк°л кузга ташланади. 
Т уп рок механик таркибининг енгиллаш а бориш и 150 м масофада 
а н и к куринди. О чик ерда эса (назорат) ярим метрли тупрок устки 
Катламининг 
75 ф ои зи ни кум таш кил этади. Бу тупроклар кучсиз 
ш урланган тупроклар булиб, ихота-урмон дарахтзорлар якинида 
туп рок чириндиси бирмунча куп, 150 м узокдикдаги масофада 
чиринди ф оизи 50 метрдагига нисбатан 48 фоиз, 100 метрдагига 
нисбатан эса 20 ф ои з камдир. Тупрок катламларидаги умумий 
азот ва ф осф ор микдорида а н и к узгаришни топиш кийин, бу 
\о л а т усув даврида тупрокка солинган укитларнинг енгил ту- 
прокдарда 
ю вилиш ж араёни билан ботликдир. О ч и к ерда эса (на­
зорат) 
катламлар чукурлашиб борган сари чиринди 0,37 фоиздан, 
0,44 ф оизгача узгарса, умумий 
азот 
0,021 фоиздан 0,0248 фоизга- 
ча, ф осф ор 0,034 фоиздан 0,051 фоизгача узгаради. И \ота-урмон 
дарахтзорларидан 50м узокдикда ш амолнинг тезлиги узининг 
кри ти к нуктасига якинлаш ади, 150 м узокдикда эса секундига 6,5 
метрни курсатди. Бу далиллар юкорида курсатилган енгил тупрок 
катламларида кучли деф ляц и я жараёни содир булганлигидан да- 
лолат беради.
К учли ш амол вактида улчанган ш амол м а\сулоти шуни 
к у р сатд и к и , о ч и к ердаги махсулот ихота дарахтларидан 150 м


узокдагига нисбатан 16,3 баробар куп булиб, 326 граммга теиг 
булди. И хота-урм он дарахтзорларидан 150 м узокда шамол э р о ­
зи яси кучсиздир, чунки биз бу ораликда ш амол ма^сулогига 
дуч кели н м ай д и . Кучли бурондан сунг ихота-урм он дарахтзор- 
лари чегарасидаги гуза н и \о л л а р и н и н г 76 ф оизи зарарлан м а- 
ган, 10,5 ф о и зи кучсиз, 7,5 ф ои зи уртача зарарланган, 2,2 ф о и ­
зи нобуд булган булса, очик, ерда (назоратдаги) гузаларнинг 30 
ф о и зи ги н а зарарлан м ади. 26 ф ои зи иобуд булди, к,олган к,исми 
турли дараж ад а зарарланди. Бошк,а таж рибаларда х,ам шундай 
^ол 
ан и к л ан д и . 
Их,ота-урмон 
дарахтзорлари 
100 
метр 
у зокд и кгач а таъ си р курсатиш и ан и кдан ди . Бунда кузанинг ба- 
л ан д л и ги , \о с и л ш охлари ва умумий \о си л унсурлари назоратга 
н исбатан бирм унча куп, 1 сентябрда куракл арн и н г уртача сони 
н азоратга н исбатан 3,3 д он а куплиги кузатилди.
И \о т а -у р м о н д ар ахтзорлари н и н г гуза хрсилига 
иж обий 
таъ си ри як,крл сезили б туради. Д арахтзорлар билан тусилган 
д ал алард а турт йил давом и да гуза ^осили назоратга нисбатан 
гектари га 16,0 ц ен тнер ю ^ори булди. Таж риба и кки к,аторли 
ихота-урм он дарахтзорларида олиб борилган тад ^и крт маълу- 
м отлари турт каторли ихота-урм он дарахтзорларига \а м хосли- 
ги ни курсатди. Кумлок, ва кумок, тупрок, ш ароигларида таш ки л 
Килингдн турт каторли ихота-урм он дарахтзорлари баъзи бир 
ку рсатки ч лари га кура и кки като Рл а Рга нисбатан самарадоррок, 
эк а н л и ги н и ан и кд ан д и . Ш ун и н г учун \а м Бухоро вил ояти н и н г 
кучли ш ам ол эсадиган худудларидаги енгил кумок, ва кумлок, 
туп рокд ар д а турт к,аторли буйлам а ихота-урм он дарахтзорлари 
барп о эти ш мак,садга м увоф икдир. Вилоятда кумок, ва кумлок, 
ту п р о кд ар к,арийб 2 млн. гектарни таш ки л этади. К елаж акда 
Р и ж дувон , 
Варахш а, 
М али кчул, 
К рровулбозор 
ва 
бошк;а 
да^ал ар узлаш тири лса, бу ер л арн и турт к,аторли и \о т а-у р м о н
д ар ахтзорл ари билан ш амол эрозияси дан му^офаза к,илиш 
мак,садга м увоф и кдир. 
Бухоро ва Н авоий вило ятлар и н и н г 
узл аш ти ри лаётган ерлари да ^ам да М арказий О си ён и н г икдим 
ва т у п р о к ш арои тлари бу вилоятларга ухшаш булган бошк,а ви- 
л о ят ва республи калари да беш , олти ва ундан ортик, к,аторли 
ихота дарахтзорлари барп о эти ш мак,садга мувофик, эмас. Ш у- 
н и н гд ек , юк,орида курсатилган тупрокдардаги и кки , уч ва турт 
к,аторли и хота-урм он дарахтзорлари б и р-би ри дан 200-250 метр 
узо к д и к д а були ш и лозим . Б арча ихота-урм он дарахтзорлари 
ш ам олга кун далан г булиш зарур.


Тусик, (кулис) — асоси й эк и н л ар орасига аник, м асоф аларда
2-4 метр кен гл и кд а турли баланд пояли усим ликлар эки б, ш а­
мол тусувчи туси к^ар х,осил килиш ди р. Рус олим и ва агроном и 
П. А. К ости чев эро зи яга к,арши кураш да кулис катта а\ам и я тга 
эга э к а н л и ги н и таъки длаган эди. хрзирги пайтда АК,Ш, К а н а ­
да, А встрали я ва б о ш ка давлатларда ш амол эрозияси га карш и 
кураш да кулислардан кенг ф ой далан илм окда. У збеки стон ни н г 
сугори ладиган ерлари д а б и р и н ч и булиб К. М ирзаж он ов ш амол 
э р о зи я с и н и н г олди н и олиш да кулислардан 
ф ой дадалан иш
буйича таж ри б ал ар олиб борган. О лим уз таж рибаларида 
бугдой, ж авдар, м аккаж ухори, кунгабокар ва куконж ухори ку- 
л и сл ар и д ан ф ой дал ан ган . И к ки ва турт катор килиб эки лган бу 
к у л и сл ар н и н г Ф ар го н а водийси ш ароитида туси к к °б и л и я ти
15-20 метр о рали кд а экан л и ги , турт каторли кулислар и кки
Каторли 
кули сларга 
нисбатан
гузани 
ш амолдан 
яхш и ро к 
м ухрф аза ки л и ш и ан и кд ан ган . Б и рин чи навбатда бугдой ва 
ж авдар кули слари , кей и н эса маккаж ухори кулиси гузаларни 
ш ам ол эр о зи я си д а н яхш и саклаш и ан и кдан ди . Т аж рибалар 
кун габ окардан
килинган 
кулислар 
ф ой даси з 
экан л и ги н и
курсатди.
М асалан , 
1976 
йил 
20 октябрда “ Ш о ф р и к о н ” 
ж ам оа 
хуж алиги д ал аси д а усиб турган гузалар орасига СУЗ аппарати 
ёрд ам и д а гектари га 60-70 кг д ан бугдой экилди. Ер бир йула 
10-12 см чукурликда ю мш атиб кетилди. усиш д ав р и н и н г охи- 
ри гача бугдой уч марта сугорилди. Бафорда бугдой тезр о к буй 
чузиб ер н и ш амол эр о зи я си д ан саклай оли ш и учун \а р гектар 
ерга 10 кг ам м о ф о с солинди. 1977 йил 20 апрелда 5 гектар ерга 
кули слар орасига, 20 метр кенгли кда “Т о ш к ен т-1 ” гуза нави 
эки лд и . Бу вактда бугдой ку ли сл ар и н и н г баландлиги 25-30 см 
булиб, 20 метр о рал и кд а эки лган чигитни бемалол ш амолдан 
тусиш и м к о н и я ти га эга эди. Уша й и л н и н г 15 майида кули с­
л а р н и н г б ал ан дл и ги 80-100 см га етганда тезлиги 20 м /сек. 
булган кучли чан г-тузон кутарилди. Н азорат майдонларидаги 
гузалар ш ам олдан катти к зарар курди. Бу вактда ер ю засидан 
15 см б ал ан д л и к д а ш ам олн и н г тезлиги о ч и к ерда 8,6 м /сек. ни, 
ку л и сн и н г и чи д а 0,5 м /сек. ни, кулисдан 20 метр узокликда 5,6


м /се к . ни таш ки л этди. (Тупрок, заррачаларин и нг ш амолда 
учиш тезлиги бу тупрокдар учун 5,0 м /сек. га тенг). Кузги 
бугдойдан к,илинган кулислар гуза кучатларини 15-20 метр м а- 
соф агача бем алол туса олиш и ан и клан ди . Кучли буронлар пай - 
ти да ш а м о л н и н г тезли ги н и улчаш билан бирга \а р хил м асо ф а­
ларда ш амол 
м а\сулоти \а м улчанди. Очик, ерда ш амол 
м а\су л о ти 15 см б алан дли кк а 55,0 гр ни таш ки л этган булса, 
кулисдан 15 м узокликда бу м икдор 0 га тен г б^лди, 20 метр 
узокли кд а э с а 0,5 грам ни таш ки л к,илди. Кучли ш амолдан к ей - 
ин кули слардан турли хил узокли кларда ва о ч и к ерда гуза 
к уч атл ари н и н г зарарл ан и ш и ан и клан ди . 
Кулисдан 5 метр 
у зокл и кд а гуза кучатлари кучсиз зарарланган булса, 20 метр 
у зокл и кд а 
у л ар н и н г 
19,0 
ф о и зи
кучсиз 
зарарлан ганли ги
ан и к л ан д и . О ч и к ерда эса худци шу вактн и нг узида гуза 
куч атл ар и н и н г 50 ф о и зи н и кучли ш амол супириб олиб кетган, 
Колган 50 ф о и з гуза кучатлари турли дараж ада зарарланган. 
Ш ам олд ан кей и н назорат м айдонида чигит икки марта к а йта 
эки лд и . К улис ш амол тезл и ги н и п асайти ри бги н а колм ай, на- 
м н и н г туп рокда бир теки с гакси м л ан и ш и га \а м катта таъсир 
Килиб, уни узок вакт сакл ан и б туриш ига ёрдам беради. 
М аълум 
м икдордаги 
н ам л и к эса ту п р о к заррачалари н и н г 
к о в у ш о к л и ги н и о ш и ри б, эр о зи я ж ар аён и н и н г руй бери ш и га 
й^л куи м айди . Рузалар усиб, баккуват булгач ва ш ам оллар т е з­
л и ги б и р о з пасайгач, 15 и ю нда бугдой урилиб, гектаридан 25­
29 
ц ен тн ер д ан
д он
й иги ш ти ри б
олин ди . 
Бугдой 
урнига 
“У збекистон о к ти ш л и ” навли маккажухори экилганда йил охи- 
рида гектаридан 380-400 центнердан кук поя йигиш тириб ол и н ­
ди ва силос босилди. Кулислар оралигида устирилган пахтани 
\а р бир ч и н оги н и н г огирлиги уртача 3,5-4,8 ф . Кулисларсиз 
у сти ри лганн и ки эса 2,5-4,5 ф н и таш кил килди. 9-жадва-ща 
кулислар 
орасида 
ва 
назорат 
вариантларида 
устирилган 
гузалардан олинган х,осил маълумотлари келтирилган.
Ж адвалдан куриниб турибдики, бугдойдан килинган кулис 
гузани ш амолдан тусиб, \о си л н и 2,6-8,9 центнергача ош иш ини 
таъминлар экан. Назорат майдонида чигит кайта-кайта экилган- 
лиги учун пахтанинг куп кисми кечки булди, 40-50 ф оизи б ири н ­
чи навга кабул килинди. Кулислар орасидаги пахта барвакг етил- 
ганлиги туфайли унинг 80-90 ф оизи юкори навга сотилди.



Download 3,67 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   76




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish