Диссертация Тошкент молия институти «Банк хисоби ва аудит» кафедрасида бажарилган. Илмий раҳбар и ф. н доц в. б. И. Сайфиддинов

2.1.2-расм. Тижорат банкларини фойда солиғига тортиш учун асос 
бўлган молиявий кўрсаткичлар
17
.
Ўстирмаслик мақомини олган кредит бўйича ҳисоблаб ёзилган фоизлар 
Ўзбекистон Республикаси Марказий банки томонидан белгиланган тартибга 
мувофиқ даромадлар ҳисоб рақамларидан чиқарилади. 
Фойда солиғи ҳисоб-китоби тижорат банклар томонидан давлат солиқ 
хизмати органларига тақдим этилади. Фойда солиғи ҳисоб-китобига фойда ва 
зарарлар тўғрисидаги ҳисобот ҳамда барча зарур бўлган ҳужжатлар ва 
маълумотномалар илова қилиниши керак. Банк хорижий давлат фойда 
солиғини тўлаган ҳолларда ҳисобга олинадиган чет элда тўланган фойда 
17
Муаллиф томонидан тузилган. 
Тижорат банкларида шаклланадиган 
даромадлар 
 
а) шартномада кўзда тутилган муддатларда 
ҳисоблаб ёзилган ва олиниши лозим бўлган 
фоизли даромадлар. 
б) фоизсиз даромадлар, шу жумладан: 
-воситачилик ҳақи ва хизмат кўрсатиш 
тўловларидан олинган даромадлар; 
-хорижий валютадаги фойда; 
-тижорат операцияларидан олинган фойда; 
-инвестициялардан 
олинган 
фойда 
ва 
дивидендлар. 
в) бошқа даромадлар. 
Тижорат банкларини фойда солиғига тортиш учун асос 
бўладиган молиявий кўрсаткичлар 
Тижорат банклари амалга оширадиган 
харажатлар 
а) шартномада кўзда тутилган муддатларда 
ҳисоблаб ёзилган ва тўланиши лозим бўлган 
фоизли харажатлар. 
б) фоизсиз харажатлар, шу жумладан: 
-воситачилик 
ва 
хизмат 
кўрсатиш 
харажатлари; 
-хорижий валютадаги зарарлар; 
-тижорат битимларидан кўрилган зарарлар; 
-инвестициялардан кўрилган зарарлар; 
-бошқа фоизсиз харажатлар. 
в) 
молиявий 
натижалар 
тўғрисидаги 
ҳисоботда операцион харажатлар сифатида 
кўрсатиладиган банк харажатлари: 
-иш ҳақи ва ходимлар учун бошқа харажатлар; 
-ижара ва таъмирлаш харажатлари; 
-хизмат сафарлари ва транспорт харажатлари; 
-маъмурий харажатлар; 
- байрам тадбирлари ва хайрия фаолияти; 
-эскириш харажатлари; 
-суғурта тўловлари, солиқлар ва бошқалар; 
-эҳтимолий 
зарарлар 
учун 
захирани 
шакллантириш харажатлари, шу жумладан, 
умидсиз ссудалар учун; 
-бошқа операцион харажатлар. 

---

38 
солиғи суммасининг ҳисоб-китоби тақдим этилиши лозим.
Тижорат банкларининг фойда солиғи тўловларини бюджетга киритиш 
тартиби ва муддати, фойда солиғини тўлов манбасида ушлаб қолиш, фойда 
солиғи бўйича ставкалар ва имтиёзларни қўллаш, тижорат банки ёки унинг 
солиқ тўловчи алоҳида бўлинмалари тугатилганда солиққа тортиш тартиби, 
Ўзбекистон Республикаси ҳудудидан ташқарида тўланган солиқни ҳисобга 
олиш тартиби ва бошқа махсус қоидалар Ўзбекистон Республикаси Солиқ 
кодекси билан тартибга солинади. 
Фойда солиғи бўйича бюджет билан ҳисоб-китоб қилишнинг 
бухгалтерлик ҳисоби 56902 – “Фойда солиғини баҳолаш” баланс ҳисоб 
рақамида, “Фойда солиғи” алоҳида шахсий ҳисоб рақамида юритилади. 
Солиқ ҳисоб-китоби бўйича тижорат банки қуйидаги ўтказмани амалга 
оширади: 
Дебет 56902 — “Фойда солиғини баҳолаш”; 
Кредит 29806 — “Тўланадиган ушланган солиқ”; 
Амалдаги тўловда банк қуйидаги ўтказмани бажаради: 
Дебет 29806 — “Тўланадиган ушланган солиқ”; 
Кредит 16103— “Филиал тижорат банкларининг вакиллик ҳисоб 
рақамидан олинадиган Ностро” ёки ДСИ ҳисоб рақами. 
Бизнинг фикримизча, тижорат банкларининг барқарорлашишига, 
капиталлашув даражасини таъминловчи асосий кўрсаткич, бу-соф фойда 
ҳисобланади. Тижорат банки ихтиёрида қоладиган соф фойда миқдори
уларга нисбатан қўлланилаётган солиқ ставкалари орқали таъминланади.
Мамлакатимиз тижорат банкларининг фойда солиғи ставкалари 
динамикаси қуйидаги жадвал маълумотларида келтирилган.

---

39