Диссертация ilmiy rahbar dots. M. Melibaev " " 2022 yil

1-расм.1-сўрувчи трубка; 2-ҳайдовчи трубкаси; 3-ишчи қисми (ғилдирак); 4-вал; 5-суюқликни камерага йўналтирувчи қисм; 6-валнинг айланиш йўналиши.
Маълумки айланувчи муҳитдаги (иш ғилдирагидаги) сиқилмайдиган, ёпишқоқ бўлмаган суюқликларнинг нисбий ҳаракати учун энергиянинг сақланиш тенгламаси қуйидаги кўринишга эга бўлади:
(1)
Иш ғилдирагининг ўқини тик жойлашган ва унинг каналларидан ҳаракатни ясси ясси деб фараз қилсак, у ҳолда з=cонст бўлади ва иш ғилдирагининг кириш ва чиқиш кесимлари учун нисбий ҳаракат тенгламаси қуйидагича бўлади:
(2)
(2) формуладан марказдан қочма машина иш ғилдирагидан ўтаётган оқим босимини оширишни топиш мумкин.
(3)
Бу тенгламадан марказдан қочма машина иш ғилдираги билан ҳосил қилинган босим икки жараён натижаси эканлигини кўрсатади.
Кинетик энергиянинг нисбий ҳаракатга айланиши (3 тенгламанинг биринчи қисми) марказдан қочма кучнинг иши (3 тенгламанинг иккинчи қисми).
Энергиянинг марказдан қочма машина валидан суюқлик ёки газ оқимига узатилиши бевосита куракларнинг оқимга бераётган куч таъсири орқали амалга оширилади.
Марказдан қочма машиналар конструкциясига иш ғилдирагидан ташқари қуйидаги асосий элементлар киради: кириш камераси, босим камераси, (3,2 ишчи соат) баъзи машиналарда куракли йўналтирувчи қурилма. Бу элементлар оқимнинг йўналтириш ва қисман унинг кинетик энергиясини потенциал энергияга айлантириш учун хизмат қилиди.
2) Марказдан қочма машиналар ишчи ғилдираги орқали суюқлик ёки газга узатиладиган энергия асосан кураклар орасига кириш ва чиқишдан абсолют, нисбий ва айланма тезликлар орқали аниқланади. Бу тезликлар режаси (3-2,с) расмда кўрсатилган. Бунда: у-айланма тезлик, w- нисбий тезлик яъни оқимнинг айланаётган иш ғилдирагига нисбатан тезлиги; С-абсолют тезлик, суюқликнинг машинанинг қўзғалмас корпусига нисбатан тезлиги;
Қуйидаги бурчаклар ҳам ҳарактерли элементлар ҳисобланади: - абсолют ва айланма тезлик векторлари орасидаги бурчак ва β- нисбий тезлик ва манфий айланма тезлик векторлари орасида хосил бўлган бурчак, бу марказдан қочма машина куракларини шакли ва унинг ишлаш тартиби (режими) билан аниқланади.
Ишчи ғилдирак кураклари орасидаги каналга кириш ва чиқишдаги тезлик плани элементлари ва ғилдиракнинг геометрик ўлчамлари мувофиқ равишда 1 ва 2 индекслар билан белгиланади,
Марказдан қочма машиналар назарияси ва ҳисобида шунигдек, абсолют ва нисбий тезликларнинг айланма ва радиал ташкил этувчилари ҳам қўлланилади ва улар и ва ч индекслари билан белгиланади. Масалан, С_2п-ишчи ғилдиракдан чиқишдаги абсолют тезликнинг айланма проекцияси.
Машина ишчи ғилдираги орқали ўтаётган оқимга ҳаракатлар миқдори моментлари тенгламасини қўллаймиз.
Агар, ишчи ғилдирак доимий зичликдаги р (кГсек²/м⁴)суюқлик ёки газни Q (м³/сек) ўтказаётган бўлса, кураклар орасидаги каналга кириш ва ундан чиқишдаги ҳаракатлар миқдори моментлари 3-2 расмга мувофиқ ρҚ_с1,р₁ ва ρҚ_С2,р_2.
Ҳаракатлар миқдори моментининг ўзгариши, ҳаракатдаги момент импулсига тенг, шу сабабли:

М_=тҚC₂ (4)

Тенгламанинг биринчи қисмидаги ρҚ – секундлик масса бўлганлиги сабабли Δт * 1 сек, деб фараз қилиш керак бўлади.
Бунда: М_Т – кураклар орасидаги оқимга таъсир қилувчи момент;
Марказдан қочма машина валига узатилаётган момент оқимга узатилаётган момент М_Т дан доимо катта бўлади. Бунинг сабаби, механик ишқаланишлардаги (подшипник ва салниклардаги) йўқотиш, ғилдиракнинг ишчи бўлмаган томонининг гидравлик ишқаланишларидаги энергия йўқотишлардир.
р₁=Р₁ сос ₁ ва р₂=Р₂ сос ₂ эканлигини назарда тутиб (4) тенгламага конструктив радиусларни киритамиз, бунда:
М_Т  ρҚ Р₂с₂сос ₂- Р₁c₁сос ₁ 
Тезликлар планидан қуйидаги келиб чиқади:
c₁сос ₁  c₁у; c₂сос ₂  c₂у;
Шундай қилиб:
М_Т  ρҚ Р₂с₂ у- Р₁c₁ у . (5)
Кураклар орасидаги оқимга узатилаётган қувват:
Н_Т= М_Тω + ρҚ Р ₂c₂у¬Р₁ c₁уω,
ёки
Н_Т= ρҚу₂ c₂у- у₂ c₂у, кгм/cек. (6)
Қуйидаги маълумотлар бўйича насос ишчи ғилдирагини крылчаткасини хисоблаймиз Қ = 50 л/сек, сув температурси 20 ⁰С, киришдаги босим 10 атм.
Насоснинг айланишлар сонини н= 1430 айл/мин 87л қабул қиламиз
Насоснинг тезлик коэффициентини топамиз:
(3.1)
Насоснинг ҳажмий ф.и.к. ни аниқлаймиз
(3.2)
Келтириш канали диаметрини аниқлаймиз:
(3.3)
Гидравлик ф.и.к. ни топамиз:
(3.4)
Механик ф.и.к. деб қабул қиламиз.
Насоснинг тўлиқ ф.и.к. и қўйидагига тенг:

Насос валидаги қувват қўйидагига тенг:
(3.5)
Буровчи момент:
(3.6)
Насос вали диаметрини аниқлаймиз:
(3.7)
Ғилдирак ступицаси диаметрини қабул қиламиз
д_СТ= 2д_В= 60 мм.
Киришдаги иш парракларининг диаметри:
(3.8)
Ступица узунлиги конструкция бўйича:

Иш ғилдираги каналларига киришдаги айланиш тезлиги
(3.9)
Иш ғилдирагига кириш тезлигини аниқлаймиз:
(3.10)
Кириш параллелограмидан с₁=с_1р=с₀, эканлигини фараз қилиб қўйидагини оламиз:
(3.11)
И= 4⁰ қабул қилиб киришдаги парраклар бурчагини аниқлаймиз:

Кириш кесимидаги парраклар орасидаги чиқариш коэффициенти бўлганда киришдаги парраклар кенглигини аниқлаймиз:
(3.12)
деб қабулқиламиз ва (3.12) формула бўйича чиқишдаги айланиш тезлигини аниқлаймиз:
(3.13)
Д₂ ни аниқлаймиз:
(3.14)
Чиқариш ва киритиш диметрлари нисбати:
(3.15)
Нормал тезликда ишлайдиган насослар чегарасида турибди,
(3.16)
Парраклар сонини аниқлаймиз
(3.17)
Крылчаткадаги парраклар сони 6 та эканлиги аниқланди

2.