Dispersion tahlil asoslari. Dispersiya lotincha «dispersio»

Parametrik ma’lumotlar miqdoriy o‘lchovlar bo‘lib, uzluksiz taqsimlanishni namoyon etadilar hamda odatda normal taqsimlanish qonuniga mos keladi. Masalan: buy, vazn, ko‘pgina shaxs xususiyatlari va intellekt o‘lchash testlari parametrik ma’lumotlar bo‘lib, intervalli hamda nisbiy shkalalarni uz ichiga oladi.
Noparametrik ma’lumotlar o‘lchov orqali emas, balki vokelikni tasniflash, guruhlarga ajratish orqali olingan sonlar qatori bo‘lib, muayyan ob’ektning u yoki bu sifatga ega ekanligini ifoda etadi. Masalan: kuz rangi, soch rangi, jins, millat, oilaviy axvol, ma’lumoti kabilar noparametrik ma’lumotlar bo‘lib, nominal va tartiblovchi shkalalarni uz ichiga oladi.
Parametrik (o‘lchovli) ma’lumotlar uchun matematik statistikada parametrik usullar, noparametrik (sifatiy) ma’lumotlar uchun esa noparametrik usullar qo‘llaniladi. Bundan tashqari, agar ma’lumotlar o‘lchov orqali olingan holda, parametrik usullarning muayyan talablariga mos kelmagan takdirda noparametrik usullardan biri qo‘llaniladi. Parametrik qiymatlar o‘rtacha arifmetik qiymat, dispersiya kabi hisoblashlarni takozo etadi. Noparametrik usullar esa ranjirovka, oddiy sanash, ishoralarni kuyish kabi amallar asosida bajariladi.
Omilli tahlil ilmiy adabiyotlarda ko'p o'zgaruvchan statistik tahlil bo'limiga tegishli bo'lib, bu erda kuzatilayotgan o'zgaruvchilarni baholash kovariatsiya yoki korrelyatsiya matritsalari yordamida amalga oshiriladi. Korxonaning omilli tahlili- samarali ko'rsatkich qiymatiga omillar ta'sirini tizimli o'rganish va baholashning kompleks metodologiyasi.
Quyidagilarni ajratib ko'rsatish mumkin omilli tahlil turlari:

1. 
   Funktsional, bu erda samarali ko'rsatkich mahsulot yoki omillarning algebraik yig'indisi sifatida aniqlanadi.
   
2. 
   Korrelyatsiya (stokastik) - samaradorlik ko'rsatkichi va omillar o'rtasidagi bog'liqlik ehtimollikdir.
   
3. 
   To'g'ridan-to'g'ri / teskari - umumiydan xususiyga va aksincha.
   
4. 
   Bir bosqichli / ko'p bosqichli.
   
5. 
   Retrospektiv / istiqbolli.