Dislaliyani bartaraf etishda logopedik ta’sir metodikasi.
1-qator
nutq tovushlarini bilishi va ularni idrokida aralashtirib yuborishi kerak emas bir tovushni ikkinchisidan akustik belgisi bo’yicha ajrata bilish
normal talaffuz qilingan tovushdan noto’g’ri talaffuz qilingan tovushni ajrata bilishi;
o’zi talaffuz qilgan tovushni eshitib nazorat qila bilishi va sifatini baxolashi;
tovushni normal (effektini) akustik effektini hosil qiluvchi artikulyatsion xolatni bajara olishi, nutqning xamma turlarida tovushlardan o’rinli foydalanishi lozim hisoblanadi .
Talaffuz buzilishlarni bartaraf etish uchun logopedik ta’sir lozim hisoblanadi. Logopedik ta’sirning asosiy maqsadi, nutq tovushlarini to’g’ri shakllantirishdir. Nutq tovushlarini to’g’ri shakllantirish uchun bola quyidagilarni bilishi lozim:
Logoped bolani to’g’ri talaffuzga o’rgatishi uchun bolaning yoshiga, individual xususiyatlariga mos bo’lgan samarali usullarni topishi va ulardan o’z o’rnida foydalana olmog’i lozim.
Logoped bolani to’g’ri talaffuzga o’rgatishi uchun bolaning yoshiga, individual xususiyatlariga mos bo’lgan samarali usullarni topishi va ulardan o’z o’rnida foydalana olmog’i lozim.
To’g’ri tashkil qilingan logopedik ishlar dislaliyaning boshqa turlarida ham samarali natijaga beradi.
Mexanik dislaliyaning bir qancha turlarida logopediya va tibbiyotning birgalikda olib borilishi natijasida samarali muvaffaqiyatlarga erishiladi
Logopedik ta’sirning muvaffaqiyatli shart-sharoitlari talaffuzdagi kamchiliklarni bartaraf etish uchun yaxshi sharoitlar yaratib beradi:
logopedning bola bilan emotsional kontakta;
mashg’ulotlarni qiziqarli shaklda tashkil qilish va bolani charchashiga, zerikib qolishiga yo’l qo’ymaydigan ish tizimida olib borish.
Logopedik mashg’ulotlar xaftasiga uch marta muntazam ravishda olib boriladi.
Ota-onalar bilan birgalikda uy sharoitida xam mashg’ulotlar o’tkazilishi lozim (logoped topshiriqlari asosida). Mashg’ulotlarni har kuni (kuniga 2—3 marta) 5—15 minutdan o’tkazish kerak.
Talaffuzdagi kamchiliklarni bartaraf etish muddati bir qancha faktorlarga bog’liq
nuqsonning murakkablik darajasiga;
bolaning yosh va individual xususiyatiga;
mashg’ulotning muntazamligiga;
ota- onalar tomonidan beriladigan yordamga.
Oddiy dislaliyada mashg’ulotlar bir oydan uch oygacha, murakkab dislaliyada esa uch oydan olti oygacha o’tkaziladi.Maktab yoshidagi bolalarga qaraganda, bog’cha yoshidagi bolalar talaffuzidagi nuqsonlar qisqa muddat ichida bartaraf etiladi, katta maktab yoshidagi bolalarga qaraganda esa kichik maktab yoshidagi bolalarda tezroq bartaraf etiladi.
Oddiy dislaliyada mashg’ulotlar bir oydan uch oygacha, murakkab dislaliyada esa uch oydan olti oygacha o’tkaziladi.Maktab yoshidagi bolalarga qaraganda, bog’cha yoshidagi bolalar talaffuzidagi nuqsonlar qisqa muddat ichida bartaraf etiladi, katta maktab yoshidagi bolalarga qaraganda esa kichik maktab yoshidagi bolalarda tezroq bartaraf etiladi.
Talaffuzdagi nuqsonlarni bartaraf etish uchun didaktik materiallardan, artikulyatsion mashqlar keng foydalaniladi.
O g ‘izning holatini nazorat qilish
Dizartriyada og‘izning holatini nazorat qilmaslik ixtiyoriy artikulator harakatlaming rivojlanishini qiyinlashtiradi. Dizartriyada, odatda, bolaning og‘zi ochiq, so‘lak oqishi kuzatiladi.
Olib boriladigan ishlar 3 bosqichga bo'linadi. Birinchi bosqich - lablar uchun mashqlarda taktil sezgilami bolaning Og'zini passiv yopishi bilan birgalikda rivojlantirish. Asosiy diqqat bolaning og'zini yopish sezgilariga qaratiladi, bola bu holatlarni oyna orqali ko‘rib turadi. Ikkinchi bosqich — passiv faol y o lla r orqali og‘izni yopish. O g ‘izni yopish awal boshni pastga egish va og'izni ochish, boshni orqaga tashlash holatida oson bajariladi. lshning boshlang‘ich bosqichlarida ushbu osonlashtirilgan usuliardan foydalangan holda amaiga oshirish mumkin
Olib boriladigan ishlar 3 bosqichga bo'linadi. Birinchi bosqich - lablar uchun mashqlarda taktil sezgilami bolaning Og'zini passiv yopishi bilan birgalikda rivojlantirish. Asosiy diqqat bolaning og'zini yopish sezgilariga qaratiladi, bola bu holatlarni oyna orqali ko‘rib turadi. Ikkinchi bosqich — passiv faol y o lla r orqali og‘izni yopish. O g ‘izni yopish awal boshni pastga egish va og'izni ochish, boshni orqaga tashlash holatida oson bajariladi. lshning boshlang‘ich bosqichlarida ushbu osonlashtirilgan usuliardan foydalangan holda amaiga oshirish mumkin
Uchinchi bosqich — og‘izni faol ochish va yopish mashqlari s o ‘z ko‘rsatmasi bo'yicha o ‘tkaziladi. M asalan, ”O g‘izni katta och", "Lablarni cho'chchaytir”, "Lablarni naycha shakliga keltir va awalgi holatiga qaytar". Og'izning turli harakati tasvirlangan rasmlarga qarab mashqlami bajarish. Mashqlar asta-sekin murakkablashib boradi: boladan b o ‘shashtirilgan lablar orqali puflash, tebranish harakatlarini bajarish so‘raladi
Uchinchi bosqich — og‘izni faol ochish va yopish mashqlari s o ‘z ko‘rsatmasi bo'yicha o ‘tkaziladi. M asalan, ”O g‘izni katta och", "Lablarni cho'chchaytir”, "Lablarni naycha shakliga keltir va awalgi holatiga qaytar". Og'izning turli harakati tasvirlangan rasmlarga qarab mashqlami bajarish. Mashqlar asta-sekin murakkablashib boradi: boladan b o ‘shashtirilgan lablar orqali puflash, tebranish harakatlarini bajarish so‘raladi
