Дипломатик ва консуллик ҳуқуқи Режа Ҳозирги замон дипломатик ва консуллик ҳуқуқининг умумий тавсифномаси

Ваколатлилик ҳуқуқи. Халқаро ҳуқуққа биноан дипломатик вакил ўз давлатининг ваколатхона жойлашган давлатда барча масалалар бўйича, шунингдек мазкур давлатдаги бошқа барча доимий вакилларга қараганда юқори нуфузли вакили ҳисобланади.
Дипломатик вакилларнинг нуфуз ва даражалари XIX аср бошларида қатъий туркумларга бўлинмаган, катта-кичиклиги фарқланмаган. Бу кўпинча тортишувлар ва қарама-қаршиликларга олиб келган. 1815 йили Вена Конгрессида иш тартиби қабул қилинди. Унда дипломатик ваколатхоналар бошлиқларининг қуйидаги даражалари белгиланади: фавқулодда ва мухтор элчи, папа нунцияси; фавқулодда ва мухтор вакил ва интернунция; ишлар вакили, 1818 йили бўлиб ўтган Аахен Конгрессида бу даража фавқулодда ва мухтор вакилдан кейинги ўринда турувчи вазир-резидент билан тўлдирилади. Дипломатик ваколатхоналарнинг вазир-резидентидан ташқари санаб ўтилган барча лавозимлар шундан кейинги йилларда кўпчилик давлатлар томонидан қабул қилинди ва дипломатик ҳуқуқ ҳамда дипломатик муносабатлар тажрибасида умум эътироф этилган туркумга айланди.
1961 йилги дипломатик муносабатларга оид Вена Конвенцияси дипломатик ваколатхоналар бошлиқларини уч маротаба фарқлашнинг қарор топган тажрибасини мустаҳкамлади. Булар: элчи ва нунциялар; мухтор вакил ва интернунциялар, ишончли вакиллардир.
Ҳозирги даврда ишончли вакиллар амалда деярли тайинланмайди, мухтор вакиллар эса камдан-кам тайинланади. Фақат буюк давлатларгина эмас, балки ҳар бир давлат элчилар даражасида дипломатик ваколатхоналар айирбошлаши мумкин. Бу давлатларнинг суверен тенглиги тамойилига мос келади. Сўнгги ўн йилликда фавқулодда ва мухтор элчи билан элчи орасида ҳуқуқий фарқ қолмади. 1961 йилги Вена Конвенцияси қарор топган тажрибани ифодалаб, турли мартабадаги дипломатик вакиллар ўртасида мансаб ва этикетдаги фарқдан бошқа ҳеч қандай фарқ бўлмаслиги керак деб белгилаб қўйди. Дипломатия корпусида лавозим бўйича элчилар биринчи ўринда туради.
Доимий ишлар вакили ўз қўли остидаги дипломатик ваколатхонасини ўз давлати ташқи ишлар вазирининг ваколатхона жойлашган мамлакат ташқи ишлар вазири ҳузуридаги аккредитация қилинган доимий раҳбари сифатида бошқаради. Доимий дипломатик вакил йўқ булган ҳолатларда ваколатхона бошлиқғи вазифаларини муваққат ишлар вакили бажаради. Қоида тариқасида, дипломатик вакил мартабаси даражаси билан мос тушади. Бироқ, дипломатик вакилнинг мартабаси тўғрисидаги масала халқаро ҳуқуқ (ҳозирги вақтда Вена Конвенциясининг 14-моддаси) билан белгиланса, даража тўғрисидаги масала ҳар бир давлатнинг ички қонуни билан бошқарилади. Чунончи, гоҳи ўз давлатида амалда бўлган ички қоидаларга кўра мухтор вакил даражасига эга бўлган шахс элчи бўлади.