Dinshunoslik fanining maqsadi vazifalari ?

4..Dinlarning tasnifi

Din insoniyat madaniyatidagi hodisa, element yoki funktsiyadir. Bu tushunchada madaniyatning o'zi odamlarning ular tug'ilgan, ta'lim olgan va yashayotgan dunyoga umumiy nuqtai nazari sifatida taqdim etiladi. Madaniyat, boshqacha aytganda, odamlarning jismoniy dunyoda ularni o'rab turgan voqelikni bilishi natijasidir. Bundan farqli o'laroq, dinni bir kishi yoki bir guruh odamlarning tajribalari, taassurotlari, xulosalari va faoliyati, ular yuqori darajadagi masala sifatida ko'rishlari to'g'risidagi ma'lumotlarning kombinatsiyasi sifatida qabul qilish mumkin. Ko'pgina hollarda, inson o'zi tomonidan muqaddaslashtirilgan bu haqiqatni unga tashqaridan ko'rinadigan narsa sifatida biladi.

Din o'zini namoyon qiladigan ayrim turlar ma'lum vaqt va makonga bo'ysunadi, ammo, qoida tariqasida, inson vahiyni tana o'zgarishiga ega mavjudotlar bilan uchrashuv sifatida qabul qiladi. Ko'pgina dinlarda voqelikning xilma-xilligi bir qator xudolarning namoyon bo'lishi sifatida qabul qilinadi, ammo politeistik dinlar bilan birga, siz bilganingizdek, faqat bitta va yagona Xudoga sig'inadigan qat'iy monoteistik dinlar mavjud. Yakkaxudolikning asosiy xarakterli jihati shundaki, xudo butunlay transsendentdir, ya’ni u idrok etilayotgan voqelik chegarasidan tashqarida yashaydi, shirk xudolari esa immanentdir, ya’ni ular o‘z chegaralarida o‘zini ifoda etish haqida fikr yuritiladi. Turli dinlar oʻz xudolarini turlicha taʼriflaganlar: antropomorf, zoomorfik, har ikkalasining xususiyatlarini birlashtirgan; manzarali yoki haykaltarosh tasvirlar shaklida; ikki o'lchovli yoki uch o'lchovli reproduktsiyalar shaklida. Ba'zan xudolarga o'ziga xos tanada sig'inishgan, xuddi shu tanaga kirganlar: qadimgi Misrdagi fir'avn, bugungi Yaponiya imperatori, bir tomondan nosiralik Iso, o'limiga qadar va qadimgi Misr buqasi Apis va hind kobrasi. boshqa. Biroq, hamma dinlar ham, butun borlig'i davomida ham o'z xudolarining tana tasvirlarini yaratmagan. Masalan, hinduizm va buddizm buni umuman bilishmagan. Ko'pincha ular badaviy dinlarida ham mavjud emas, bu ularning ko'chmanchi hayotining o'ziga xosligi bilan izohlanishi mumkin, bu muqarrar ravishda moddiy narsalar doirasini cheklaydi. Biroq, buni biz ba'zilarida ko'rgan tasvirlarga qo'yilgan taqiqlar bilan taqqoslab bo'lmaydi monoteistik dinlar... Dinlarning tasnifini ko'rib chiqing.

4.Dinlarni tasniflash. Dinshunoslar turli ilm-fan soha vakillari bo‘lib, dinlarni o‘zlari xos bo‘lgan ilm yo‘nalishi nuqtai nazaridan o‘rganib, turlicha yondashganlar. Shuning uchun ular o‘rtasida ba’zi ixtiloflar bo‘lishi tabiiydir. Masalan, din tarixi bilan shug‘ullanuvchi olimlar dinlarning yuzaga kelish tarixiga ko‘ra davriy jihatdan yondashib tadqiq etganlar. Boshqa bir guruh olimlar dinlarni paydo bo‘lgan va tarqalgan mintaqalariga ko‘ra tadqiq etganlar. Ayrim dinshunoslar diniy nuqtai nazardan yondashib, dinlarni o‘rganganlar.

Jumladan, Yoakim Vax (Joachim Wach), dinlarni «asoschisi bor dinlar», «an’anaviy (rasm-rusumli) dinlar»ga, Gustav Menshing esa «milliy dinlar», «jahon dinlari» ko‘rinishida ikkiga bo‘ladi. Annemari Shimmel esa dinlarni - ilk-qabilaviy, milliy, jahon dinlari, deb uchga bo‘ladi. Shu bilan birga ba’zi tadqiqotchilar quyidagi tasnifni keltiradilar:

Sakramental (diniy marosim va rasm-rusumlarga tayanuvchi) din,

Profetik (Payg‘ambarlarga tayanuvchi) din,

Mistik (ruhiy olamga yo‘naltirilgan) din.

Islom ulamolari dinlarni, «haq» va «botil» yoki vahiyga tayanuvchi ilohiy dinlar, vahiyga tayanmaydigan tabiiy dinlar kabi ikkiga bo‘lishgan. Ibn Hazm (vaf. 456/1064) va Shahristoniy (vaf. 548/1183) kabi musulmon tadqiqotchilari, haq dinlar uchun «milal», botil dinlar uchun esa «nihal» so‘zlarini ishlatishni ma’qul deb topishgan.