Dinlari tarixi

ISLOM DINI VA DUNYOVIYLIK
Islom dinida dunyoviylikka dinga yot tushuncha sifa-
tida qaralmaydi. Islom dinining muqaddas manbalari —  
Qur’oni karim va hadislarda ham inson bu dunyosi 
uchun ham harakat qilishi kerakligi uqtiriladi. 
Qur’oni karimda aytilishicha, inson oxirat uchun 
xayrli ishlarni qilish bilan birga bu dunyodagi nasiba-
sini ham unutmasligi lozim. Chunki kishida tanasi, oi-
lasi, qo‘ni-qo‘shni, jamiyat, qo‘l ostidagilarining ham 
haqqi bor, har bir haqdorning haqqini ado etish kerak. 
Bu  dunyo nasibasi oxirat amallari uchun ozuqa bo‘la-
di, deyiladi.
Inkvizitsiya

---

136
Shular bilan birga Qur’onda ko‘plab oyatlar dunyoviy masalalarni ham 
qamrab oladi. Misol tariqasida, Qur’ondagi eng katta oyat — «Baqara» surasi-
ning 282-oyati ham aynan dunyoviy masala — qarz oldi-berdisi haqida bo‘lib, 
unda masalaning moddiy va ma’naviy jihatlariga e’tibor qaratilgan.
Islom dinining payg‘ambari Muhammad (s.a.v.) diniy masalalarda barchaga 
muallim bo‘lsa ham, dunyoviy ishlarda mutaxassislarning fikrlariga quloq tutar 
edi. Mashhur hadisi sharifda shunday deyiladi:
«Payg‘ambar (s.a.v.) (xurmo) changlatayotgan bir qavmning oldidan o‘tayo-
tib, buni qilmasangiz ham bo‘lave radi, dedilar. O‘sha yili hosil yomon chiqdi. 
U zot yana o‘shalarning oldilaridan o‘tayotib, xurmoingizga nima bo‘ldi? —  
deb so‘radilar. Ular, shundoq, shundoq, degan edingiz, deb aytdilar. U zot: 
«Sizlar dunyoyingiz ishini biluvchiroqsiz» dedilar».
Ya’ni Rasulullohning ba’zi gaplari diniydan ko‘ra tajribaviy asosga yoki 
shaxsiy  fikrga  tayangan.  Shuning  uchun  ham  sahobalar  Rasulullohning  ba’zi 
buyruqlari borasida «Shaxsiy fikringizmi yoki Allohning amrimi?», deb so‘rar 
edilar. Shaxsiy fikri bo‘lsa, unda ba’zan boshqa afzalroq taklif ayta olardilar. 
Rasululloh  (a.s.)  yaxshi  taklifni  qabul  qilib,  o‘z  fikrini  o‘zgartirar,  ya’ni  shu 
dunyoviy soha mutaxassisining fikrini albatta inobatga olar edi.
Rasululloh (a.s.)dan keyin chahoryorlar ham shu yo‘lni tutdilar. Hazra-
ti Umar (r.a.): «Sizlarning yax shlaringiz u dunyo va bu dunyo uchun harakat 
IJODIY FAOLIYAT
Matnni o‘qing, din va diniy e’tiqod butunlay rad etilsa, jamiyat uchun 
uning oqibati qanday bo‘lishi mumkinligi haqida xulosa qiling.
«Dunyoviylik — bu dahriylik degani emas. Din va diniy e’tiqod butunlay 
rad etiladigan hayot qanday g‘ayriinsoniy ko‘rinishga ega ekanini biz ke­
chagi tariximiz misolida yaxshi bilamiz. Bunday mafkuraning xatarli tomoni 
shundaki, u necha asrlar davomida din negizida shakllangan, xalq hayotining 
ajralmas qismiga aylanib ketgan qadriyatlar — bu yozma yoki og‘zaki, mod­
diy yoki ma’naviy meros bo‘ladimi, axloq yoki an’analar bo‘ladimi, milliy du­
nyoqarash yoki turmush tarzi bo‘ladimi — bularning barchasini rad etadi».