Dinlari tarixi

MUSTAHKAMLASH UCHUN 
SAVOL VA TOPSHIRIQLAR
1.  Buddaviylik asosiy manbasining nomlanishi «Tipitaka» qanday ma’no-
ni anglatadi?
2.  Buddaviylik ta’limotidagi oqimlarning umumiy va o‘ziga xos tomonla-
ri nimalardan iborat ekanligini ayting.
3.    «Inson o‘ziga xos mavjudot bo‘lib tug‘iladi, o‘zini­o‘zi halok qiladi 
yoki qutqaradi».  Mazkur matndagi «o‘zini-o‘zi halok qiladi» degan 
iboraga hayotiy misollar keltiring.
Dalay­lama
Lamaizmning 
oliy diniy rahna­
mosi Dalay­lama 
(tibetcha – «den­
gizdek ulug‘ 
lama») tug‘ilgan 
mavjudotlarning 
eng ulug‘i, «bod­
hisattva»ning 
Yerdagi ko‘ri­
nishi, tirik xudo 
hisoblanadi.

---

48
XRISTIANLIK
10-§
FAOLLASHTIRISH UCHUN  
SAVOL VA TOPSHIRIQLAR
1.  Xristianlik dini haqida nimalarni bilasiz?
2.  Xalqimizga xos bo‘lgan diniy bag‘rikenglik qadriyati deganda nimani 
tushunasiz? Fikringizni misollar bilan izohlang.
3.  Ushbu matnni o‘qing va «etnik sabr- toqat», «bag‘rikenglik» tushuncha-
lari xalqimiz hayotida qanday o‘rin egallaganligini tushuntirishga hara-
kat qiling. 
«Etnik sabr­toqat, bag‘rikenglik hayot bo‘ronlaridan omon qolish va rivoj­
lanish uchun zarur tabiiy me’yorlarga aylandi» (Islom Karimov).
VUJUDGA KELISHI
Milodning I asrida Falastinda vujudga kelgan xris-
tianlik dini e’tiqodchilari soni bo‘yicha dunyoda bi-
rinchi o‘rinda turadi, Yer yuzi aholisining qariyb 2 mil-
liarddan ortig‘i bu dinga e’tiqod qiladi. Shuning uchun 
ham xristianlik jahon dini sifatida e’tirof etiladi.
Xristianlik ta’limotining paydo bo‘lishi Iso Masih 
shaxsi bilan bog‘liq. Iso shaxsi haqida fanda mifologik 
va tarixiy yondashuvlar mavjud.
Mifologik yondashuv tarafdorlari fan Iso Masihning 
tari xiy shaxs ekanligi haqida ishonchli ma’lumotga ega 
emas, deb hisoblaydilar. Ular xristianlikning Falastindan 
tashqarida vujudga kelganini ta’kidlaydilar. Shuningdek, 
Iso Masih haqidagi rivoyatlar Sharqda tarqalgan aso-
tirlardagi xudolarning vafot etib, tirilishiga o‘xshashi-
ni, Injilda ziddiyatlar va turlicha talqinlar mavjudligini 
buning isboti deb keltiradilar.
Iso Masih

---

49
Tarixiy yondashuv vakillari esa Iso Masihni xristian-
lik ta’limoti asoslarini shakllantirgan, yangi dinni targ‘ib 
qilgan tarixiy shaxs, deb hisoblaydilar. Ular bu haqda 
ma’lumot beruvchi qator tarixiy manbalarga tayanadi-
lar. Masalan, shunday manbalar ning biri Iosif Flaviy 
«Qadimiyotlar» asarining Rim prokuratori Pontiy Pilat-
ga bag‘ishlangan bobida Iso yangi e’tiqodni targ‘ib et-
gani va unga ko‘pchilik yahudiylar va yunonlar ergash-
gani qayd etilgan. Iso ning safarlari davomida ko‘plab 
odamlar unga shogird bo‘ladilar. Ularni havoriylar (yu-
noncha «apostol» — «yordamchi») deb ataganlar.
Xristianlik ta’limotiga ko‘ra, Isoning da’vati aksa-
riyat hukmdorlar, qabila sardorlari va yahudiy ruhoniy-
lari tomonidan ta’qibga uchragan. Shogirdlaridan biri 
Iuda Iskariot sotqinligi oqibatida Iso Masih 33 yoshida 
fitnachilikda ayblanadi. Xristianlik manbalariga ko‘ra, Iso 
Iso Masih va uning 12 havoriy shogirdlari
Iso Masih haqi­
dagi ma’lumot­
lar, asosan, diniy 
manbalarda ke­
ladi. Iso nomiga 
qo‘shiluvchi Ma­
sih so‘zi qadimiy 
yahudiy tili — 
ibriydagi «mo­
shiax» so‘zidan 
olin gan  bo‘lib, 
«silan gan»  yoki 
«siylan gan» 
ma’no larini 
beradi.

---

50
ruhoniylar talabiga binoan Golgofa tepaligida xalq ko‘zi 
o‘ngida xochga mixlanadi. Uning ta’limoti havoriylar 
tomonidan davom ettiriladi va ko‘plab odamlar xristian 
diniga jalb etiladi. Hukmron tabaqalar o‘z hokimiyatini 
mustahkamlash maqsadida xristianlik dinini qabul qila-
dilar.