Din paydo bo`lishinim psixologik omillari

Din paydo bo`lishinim psixologik omillari

Reja:

• 
  Din psixologiyasi fanining ob’yekti, predmeti va muammolari .
  
• 
  Din psixologiyasiga oid bilimlarning vujudga kelishi va rivojlanishi.
  
• 
  Din psixologiyasiga oid teologik va falsafiy qarashlar.
  
• 
  Diniy e’tiqotning psixologil asoslari va bilish jarayonlari bilan aloqadorligi.
  
• 
  Kararsis va meditatsiya.
  
• 
  Eksteremal xulq-atvorlarning sotsiol-psixologik omillari
  

Din psixologiyasining ob’yekti va predmeti

• 
  Din psixologiyasi dinshunoslik va psixologiya bilimlari zamirida vujudga kelgan bo’lsa ham o’ziga xos mavzu, vazifa va maqsadlarga ega bo’lgan mustaqil fan tarmog’I sifatida shakllanganmoqda.
  
• 
  Bu fanning ob’yektini inson ruhiyati ,diniy guruhlar va tashkilotlar xulqi, inson qalbida joylashgan va turli ko’rinishda namoyon bo’luvchi diniy e’tiqod va amallar tashkil etdi.
  
• 
  Uning predmeti dinning ruhiy genomen sifatida kishilar qalbi, xulq-atvori ,hayot taezi,. Hissiyot va tafakkuriga ko’rsatadigan ta’sirini o’rganishdan iborat.
  

Din psixologiyasi fanida ruh muammosi

• 
  Ruhiy hayot hodisahodisalariga sezgilar va idroklash, diqqat va xotira , tafakkur va nutq , hissiyot va ehtiros , tasavvur va xayol ,iroda va ong kiradi. Ushbu ruhiy hodisalarning barchasini jamlab, “psixologiya-ruhiyati” deb nomlanadi.
  
• 
  Psixologiya voqelikning alohida sohasi bo’lmish inson ruhiy hayoti hodisalari, ularning vujudga kelish qonuniyatlari bilan va mexanizmlarini o’rganadi.
  

Diniy e’tiqidlarning shakllanishi , rivojlanishi va namoyon bo’lishi quyidagicha yo’nalishlarda olib boriladi:

• 
  Din psixologiyasining umumnazariy masalalarini o’rganish.
  
• 
  Diffentsial din psixologiyasi.
  
• 
  Diniy guruhlar (mazhab, yo’nalishlar ) psixologiyasi.
  
• 
  Diniy marosimlar psixologiyasi.
  

“ Psixologiya” atamasi

• 
  “Psixologiya” termini 16-asrda paydo bo’lib, faqar 17-asr o’rtalarida nemis olimi Xristian Volf tomonidan rasmiy muomalaga kiritilgan.
  
• 
  Falesning qarashiga ko’ra, butun olamning asosida suv yotadi. Inson va uning ruhiy hayoti ham bug’ shaklida tasavvur qilingan.
  
• 
  Anaksimen butun mavjudot zichlashish va siyraklashish xususiyatiga ega ega bo’lgan havodan tashkil topgan deb ta’lim beradi.
  

Ruh masalasing turli dinlardagi talqini

• 
  Tasmaniyada istiqomat qiluvchi qabilalarda qorong’ulik ruhi va yorug’lik ruhiga e’tiqod mavjud.Ular qorong’ulik ruhidan qattiq qo’rqishadi.
  
• 
  Buddizmning Dzen ta’limotida maxsus usullar bilan tanadan jirkanish hissi shakllantiriladi. Chunki bu hayot va umrning o’tkinchi ekanluigi, oxir oqibat o’lim bilan yuzlanish haqligi , undan qo’rqmaslik kabi holatlarni tug’diradi.
  

Diniy e’tiqotlarning eng dastlabki shakllari:

• 
  Magiya (afsungarlik, shamanlik)
  
• 
  Fetishizm( frans. But , sanam)
  
• 
  Totemizm (uning urug’i-ma’lum hayvonlar , buyumlarga sig’inish)
  
• 
  Animizm (ruhlarga sig’inish)
  

Stenli Xoll AQSH da din psixologiyasining otasi, deb tan olingan.V.Vundt shogirdi Stenli Xoll amerikada psixologiya fanining rivojiga kata hissa qo’shgan. U birinchi bo’lib Amerika laboratoriyasini tashkil etgan.

Vilyam Jeyms Amerikalik psixolog o’zining “Serqirra diniy tajriba” asarida diniy e’tiqotlarni tahlil etishdga psixologiya fani qonuniyatlar asosida yondashadi.

Din psixologiyasining faylasuf psixologlar tomonidan o’rganilishi

19-asr oxiri 20-asr boshida chet el psixologlari insonlarda maxsus “tug’ma diniy tuyg’u “ (instinkt) mavjud bo’ladi, deb fikr bildirishgan. Masalan, amerikalik psixolog j.Koy insonda xuddi “Nasl qoldirish instinkti” kabi “diniy instinct” ham bo’ladi , deb yozadi.

Amerikalik dinshunos olim R.V.Berxou fikricha, diniy ramzlarda maxsus genetic , ya’ni bioximiyaviy asos bo’lib, u insonlar miyasida o’rnashgan va inson ong shuurisiz, ya’ni ongga bog’liq bo’lmagan holda namoyon bo’ladi.

Tasavvuf ilmi bosqichlari:

• 
  Shariat
  
• 
  Tariqat
  
• 
  Ma’rifat
  
• 
  Haqiqat
  

Tariqat- sufiylikka xos tushuncha bo’lib, asosan sufiylikning muayyan yo’nalishlarini , tarmog’ini anglatadi. Tariqat sufiylarioldiga qo’yilgan talablar, xilma-xil ruhiy-jismoniy hatti-harakat ,amallar majmuasini o’z ichiga oladi.

Markaziy Osiyodagi 4 asosiy ta’riqat:

• 
  Yassaviyya
  
• 
  Kubroviya
  
• 
  Naqshbandiya
  
• 
  Qodiriya
  

Nemis faylasufi va dinshunosi Rudolf Otto fikricha, dinit e’tiqotdagi individuallik odamning o’z yaratuvchisi bilan uchrashuvi asosida bo’lib, bu uchrashuv uning ruhida irratsional (aqldan tashqari) holatda sodir bo’ladi va shunga mos ravishda , diniy kechinmalar yuzaga keladi.