Dilnavoz Yusupova

3 
Rajaz 
Mustafilun 
 – – V –
4 
Mutaqorib 
Fauvlun 
V – –
Shu o‗rinda savol tug‗iladi: demak, rukn baytlarda takrorlanib keladigan ritmik 
bo‗lak ekan, bu qay tartibda amalga oshadi? Ya‘ni bir misrada yoki bir baytda nechta rukn 
keladi? Ular qanday nomlanadi?
Bu haqda bilib olish uchun, keling, yana biror g‗azaldan bayt olib tahlil qilamiz: 
Ayoqingg‘a tushar har lahza gisu, 
Masldurkim: 
«
Charog‘ tubi qorong‘u
»
.

---

47 
Lutfiy qalamiga mansub ushbu baytdagi hijolarni cho‗ziq va qisqa hijolarga ajratsak 
ushbu manzarani ko‗ramiz: 
V – – – V – – – V – –
V – – – V – – – V – –
E‘tibor berilsa, hazaj bahri rukni V – – – (mafoiylun) birinchi misrada uchta, 
ikkinchi misrada ham uchta. Faqat har bir misradagi uchinchi rukn V – – (qisqa, cho‗ziq, 
cho‗ziq) shaklida bo‗lib, bu holatga keyinroq batafsil to‗xtalamiz. Hozir e‘tiborimizni 
baytdagi ruknlarning miqdoriga qaratamiz. Ikkala misradagi ruknlar soni oltitani tashkil 
etyapti. Arab tilida bu holat 
musaddas 
(
oltilik
)
deyiladi.
Yana bir baytni tahlil qilaylik: 
Murodingga yetay desang qalandar bo‘l, qalandar bo‘l, 
Sitam ahlin yutay desang qalandar bo‘l, qalandar bo‘l.
(
Mashrab
)
 
Bayt hijolarga ajratilganda hosil bo‗lgan chizma: 
V – – – V – – – V – – – V – – –
V – – – V – – – V – – – V – – –
Demak, baytdagi ruknlar soni sakkizta. Bu arab tilida 
musamman 
(
sakkizlik
)
deyiladi. Rukn nomi esa mafoiylun ekaniga guvoh bo‗ldik. Ruknlar soni, shuningdek, bir 
baytda to‗rtta ham bo‗lishi mumkin. Bu