Dilnavoz Yusupova

u solik deb ataladi
)ning vazifalari, uning ustoz, pirga ergashish qoidalari va bir 
qadar axloq-odob me‘yorlari haqida ma‘lumotlar olinadi. Tariqat, albatta, ustoz (pir, 
murshid) bilan birga egallanadigan bosqichdir. Bunda solik o‗z ixtiyori, irodasini pir 
qo‗liga beradi. Tariqatning irodat deyilishiga sabab ham shundadir.
«Ma’rifat»
arabcha 
«
arafa
»
so‗zidan olingan, uning ma‘nosi «
bilmoq
»dir. Bunda 
darvishlik darajasiga yetish, barcha azob-uqubatlarga toqat etish, pok xislatlarni izlash, 
Allohni tanish, shariat va tariqatning barcha shartlariga amal qilish, bu dunyodan yuz 
o‗girish, oxiratni afzal bilish, haqiqat sirlaridan ogoh bo‗la borish ko‗zga tashlanadi.
Haqiqat
tasavvufning eng yuqori – oliy bosqichidir. Unda ezgulik va yomonlikning 
mohiyatini to‗la anglab yetish, har qanday ko‗ngil istaklarini pinhon tutishning uddasidan 
chiqish hamda shariat, tariqat, ma‘rifat talablarini to‗liq bajarish talab qilinadi.

---

137 
Turkiy adabiyotda tasavvuf ta‘limoti 
Yusuf Xos Hojibning 
«
Qutadg‘u bilig
»
asaridan o‗z aksini topa boshlagan.
Tasavvufdagi holat, poklanish vositalari, tushunchalarini ifodalash uchun maxsus 
istiloh (atama)lar qo‗llanadi. Tasavvuf adabiyotida quyidagi tushunchalar markaziy 
tushunchalardir: 
a)
 
ishq
. Boshqa tushunchalar, obrazlar, vositalarning hammasi undan 
kelib chiqadi yoki unga bog‗lanadi. Ishq ikki turli bo‗ladi:
1)
 
majoziy ishq
– Alloh tomonidan yaratilgan barcha narsaga: 
insonga va butun borliqqa nisbatan muhabbat, mehr, ardoq anglashlik 
tuyg‗usi;
2)
 
haqiqiy ishq
– boshqa hech narsaga qiyos qilinmaydigan 
Yaratganni tuyish, anglash va U bilan birlik tuyg‗usi.