Didaktik o’

Quyida biz ,,Javobni ko’rsat” (1) o’yini uchun kerakli narsalar haqida so’z yuritamiz. O’yin jihozlari :har bir o’quvchiga partada 1-10
gacha sonlar yozilgan kartochkalar, 6-6 va shunga o’xshash raqamli katochkalar. Eni 25 sm, bo’yi 10 sm uzunligidan karton qog’oz olinadi. 28

Чеккадан белгиланган жойгача	ойсимон	чизилиб қирқиб
ташланади. Қирқилгандан сўнг 1- катонга	2- картон	ёпиштирилади. 1-

sm li har ikki tomonida 1.5 sm dan 3 sm ajratib buklanadi va 25sm ni 8.3 sm qilib 3 ga bo’lib, chizib chiqiladi.

katon 2- kartonga ustma-ust qo’yiladi. 2 karton har ikkala tomondan va ostidan 1.5 sm qo’yilib buklanadi so’ng buklangan joy 1- kartonga yopishtiriladi. Natijada quyidagi ko’rinish hosil bo’ladi (1- rasm). SHundan so’ng har bir chegaralangan joyga quyidagilar yoziladi: 1) 0-5 2) 6-10 3)

_{+ - =}
1) 0-5 deb yozilgan kanvertning ichiga 0 dan 5 gacha bo’lgan sonlar yozib, solib qo’yiladi. 2) va 3) konvertlarga ham son va ishoralar yozib solinadi. Bularning hammasi bir hajmda bo’lib quyidagicha tayyorlanadi: bo’yi 10 sm , eni 6 sm uzunlikdagi karton olinadi va pastki tomoni har ikkala tomonidan qirqiladi so’ng sonlar yoziladi.
Eni 30 sm, bo’yi 10 sm uzunligidagi karton olinadi va xuddi shu xajimda yupqaroq oq qog’oz olinadi, kartonga yopishtiriladi. So’ng 4 tomonidan 1 sm dan o’lchab yopishtiriladi. So’ng kerakli sonlar yoziladi.
O’yin jarayonida samarali o’tishi uchun quyidagi talablarga amal qilish kerak.
1)- o’quvchilarning o’yinda qatnashishlariga tayyorligi har bir
o’quvchini o’yin qoidalarini yaxshilab o’zlashtirishi maqsadni aniq tushunib yetishi unda qatnasha olish darajasidagi bilimga ega bo’lishi kerak;
2) har bir o’quvchini zarur didaktik material bilan ta’minlash;
3) o’yin topshiriqlarining murakkab o’yinlarning ayrim harakatlarini puxta o’zlashtirib olishlarini ta’minlash maqsadida bosqichma-bosqich, keyinchalik boshqa variantlarda o’tkazishi;
5) o’quvchilarning hatti-harakatini nazorat qilish, o’z vaqtida to’g’rilash va baholash;
6) o’quvchini o’yinda yutqazib qo’yganligi uchun uni haqorat qilish,
ustidan kulish kabi shaxsiyatini yerga uruvchi xolatlarga yo’l qo’ymaslik;
7) o’yin qoidalarini o’zlashtirish, xotirani o’stirish. Ziyraklik, mustaqillik, tirishqoqlik kabi hislatlarni tarbiyalash orqali uni har
bir darsda muntazam o’tkazib turish lozim.
Modomiki, o’yinni muntazam o’tkazib turish shart ekan o’qituvchi uning qiyinchiligidan eng sodda detallarigacha diqqat qilish kerak.
1) partalarning turlicha joylashtirib guruh bo’lib, hamda yakka tartibda o’tkazilib turiladigan o’yinlar uchun musoboqalarga shartlar belgilash;
2) o’yin o’tkazish uchun eng oz miqdorda material tanlash;
3) o’yin uchun ishlatiladigan materiallarni saqlash. Buning uchun turli xil yashikchalar, xaltachalar va ularni qo’yadigan maxsus tokchalar tayyorlanadi;
4) o’yinlar samarali bo’lishini kuzatib turish, har bir guruhdagi o’quvchining yutib chiqishiga umid bag’ishlash uchun ularni bilim
darajasini va aqliy jihatdan yetukligini hisobga olgan xolda
partalarga o’tkazish kerak.
O’quvchilarda ko’nikma hosil bo’lishi uchun umumiy qoidalar birga o’yinlarga bir xil bo’lishi kerak. Bundan tashqari, o’yinlarning
mazmuni va shakllari o’quvchilarning bilim saviyasiga muvofiq bo’lishi
_kerak.
Agar qoidalar oldindan puxta qo’yilmagan, shakllantirilmagan bo’lsa, o’quvchilar o’yinni olib borishga, uning mohiyatini tushunib yetishiga qiynaladilar.
Bu xol ularni toliqtirib o’yinga befarq qarashlariga olib keladi. O’qituvchi matematika darslarida didaktik o’yin o’tkazayotgan vaqtda yuqorida aytib o’tilgan o’yinning o’tkazish qoidalariga amal qiladigan yaxshi natijalarga erishishi mumkin, ya’ni o’yindan ko’zlangan maqsadga ega bo’ladi, o’quvchilar bilimini mustaxkamlaydi, rivojlantiradi. Eng muhimi o’yining sifatli va chiroyli chiqishiga erishmaydi, o’quvchilarning matematikaga qiziqishini ortiradi.
Bolalarning sinflarda matematika darslarida bolalarni yangi mavzuni o’tishda, mustahkamlashda o’tilganlarni takrorlashda xisoblash,
grafik tuzish malaka va ko’nikmalarni shakllantirishda, tafakkurni,
mustaqil fikrlashni rivojlantirishda didaktik o’yinlardan foydalanish mumkin. O’yinlardan muntazam ravishda foydalanishi o’qitishning samaradorligini oshiradi.
SHu bilan birga o’yin darsning og’zaki hisoblash, o’tilgan
materiallarni takrorlash, geometrik shakllar haqidagi tasavvurlarining boyitishi, atrof-muhitni kuzatish orqali olingan bilimlarni oydinlashtirish tartibga solish va boshqa jaryonlarda ham tashkil qilinadi.
Dars boshida (“Muzyorar”) o’tkaziladigan o’yinlar o’quvchilar fikrini aktivlashtirishga jamlashga, eng asosiy narsalarni ajrata bilishga yordam berishi, diqqatni kerakli narsaga yo’naltirish kerak.
O’yin ba’zan bir butun darsning tuzilishi uchun asosiy vaziyat, turtki bo’lishi ham mumkin. O’quvchilar charchagan paytda ular bilan
harakatli o’yin o’tkazish mumkin. Masalan, dastlab juft qatordagi o’tirgan o’quvchilarni, so’ng aksincha toq qatordagi o’quvchilarni o’yinga jalb qilish o’quvchining juft yoki toq qatorlarni o’zi mustaqil anglay olishi uchun foydalidir.
Bunda o’quvchilarning o’rnini o’zgartirib turishi ham maqsadga
muvofiqdir. Ammo shuni unitmaslik kerakki, ayrim o’yinlar o’quvchilar diqqatini asosiy maqsaddan chalg’itishi mumkun.
Bolalar shu yoshda hali o’z hissiyotlarini boshqarishni, kerakli paytda o’z diqqatlarini asosiy masalaga qarata olishini bilmaydilar.
SHuning uchun kuchli emotsional tuyg’ular bilan bog’liq o’yinlarni asosan dars oxirida o’tkazish ma’qul.
1. Darsning boshida o’tkaziladigan o’yinlar ,,O’ylab top” o’yini. 1-
2 sinflarda qo’llaniladi.
O’qituvchi doskaga tanaffusda bir nechta misol yozib qo’yadi. Misollar nomerlanadi.
1. 27-7= 3. 29-5=
2. 46+6= 4. 19+11=
Dars boshlanganda, o’qituvchi shulardan birini og’zaki ishlab javobini o’quvchilarga aytadi.
Keyin ,,Men qaysi misolni yechdim, kim aytadi?” deb bolalarga murojaat qiladi. To’g’ri aytgan o’quvchi rag’batlantiriladi.
2. Darsning o’rtasida o’tkaziladigan o’yinlar ,,Bilaman“ o’yini. Bu o’yinni masalan, 5 sonini o’rganilgandan keyin o’tkazish mumkin. Dars
o’rtasida bolalar charchab qoladilar, shunda o’tkazsa bo’ladi. O’qituvchi bolalarga birinchi partadan boshlab ichida sanashni taklif etadi, har
bir o’quvchi oldingi o’quvchi aytgan sondan keyingisini aytib o’rnidan turishi kerak (oldingi o’quvchi o’tiridi). 5 sonini o’rniga beshinchi
o’quvchi ,,bilaman” deb javob beradi keyingisi esa sanashni bir sonidan boshlaydi. Bu esa sinfning oxirgi o’quvchisigacha davom etadi.
,,Bilaman” so’zini juft – toq sonlar yoki ma’lum bir raqamli sonlar
(3,13,23,33...) o’rnida ham aytishi mumkin.
“Ko’p, oz, barobar” o’yini.
O’yin materiali: partada har bir o’quvchi oldida sanoq cho’plar,
geometrik shakllar, turli miqdordagi narsalar rasmi solingan kartochkalar va h.z.
O’yin mazmuni: o’qituvchi biror bir raqami (3) ko’rsatib ,,ko’p”,
,,oz” ,,barovar” so’zlarning aytganda, o’quvchilar shu so’zlarga mos miqdorga narsalarni ko’rsatishlari kerak. Bu o’yinni
murakkablashtirishi ham mumkin. Masalan, o’qituvchi ,,O’ng qo’lida bitta,”
chap qo’limda oz, o’ng qo’limda esa ko’p” so’zlarni aytadi bolalar shunga muvofiq miqdordagi narsa yoki raqamli kartochkalarni bo’yagan o’ng va chap qo’llarini ko’taradilar.
“O’ylab top” o’yini
1. Men aylanada joylashgan ikkita sonni qo’shdim va 10 sonnini hosil qildim. Men qaysi sonlarni tanladim? Ularni kesma bilan birlashtir.
2. Men aylanada joylashgan uchta sonni qo’shdim va 10 sonini hosil qildim. Men qaysi sonlarni tanladim. Ularni birlashtir.
3. Men 10 sonidan 1 sonini ayirdim va 2 sonini hosil qildim. Men qanday sonni ayirdim?
Boshlang’ich sinflarda ko’proq bolalarning yoshini, bilim saviyasini hisobga olish lozimligini unutmaslik kerak. Ularga oddiy, oson va vaqt
kam sarflanadigan o’yin mashqlardan foydalanib, darslar o’tish yaxshi samara beradi.
Boshlang’ich sinf matematika darslarida ilg’or pedagogik texnologiyalarni faol qo’llash, ta’lim samaradorligini oshirish, tahlil
qilish va amaliyotga joriy etish bugungi kunning muhim vazifalaridan biridir. O’quvchilarning fikr doirasi, ongi, dunyoqarashlarini o’stirish,
ularni erkin tinglovchidan erkin ishtirokchiga aylantirmoq nihoyatda muhimdir. O’qituvchi darsda boshqaruvchi o’quvchilar esa, ishtirokchiga
aylanmog’i lozim. Ana shu vazifani uddalashda innavatsion faoliyat ustunligi ko’p qirrali samara keltiradi.
Pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etilgan matematika darslarining tashkiliy usullari, o’tkazish metodlariga ko’ra o’quvchi
ehtiyojiga mos tushishi kerak. CHunki bunday darslar bola ruhiyatiga yaqinroq bo’ladi. O’quvchilarning o’quv materiallarini o’zlashtirishga bo’lgan
qiziqish, xohish va istaklarini qo’zg’otish asosida maqsadga erishish motivatsiya bo’lib, bu o’qituvchi va o’quvchilarning o’zaro ichki yaqinlashuvidir.
Quyida matematika darslarida pedagogi texnologiyaning metod va usullaridan foydalanish ish tajribasidan namunalar keltiramiz: