Dialektologik amaliyot

Sheva vakillariga xos kasb-hunarlarning nomlarini yozish.
Aholi orasida deyarli barcha kasb-hunar egalarini uchratishimiz mumkin. Masalan:

1.Zargar-zӓrgӓr

2.chopondo`z-čāpāndöz

3.poyabzalchi-pāyӓbzӓlčϊ

4.podachi-pādӓčϊ

5.brigadir-bridir

6.tegirmonchi -tegirmanči

7.tikuvchi –tϊkuvči

8.savdogar -sӓvdāgӓr

9. duxtir-ṧϊfākār

10.bog`bon-bāγbān

11.oshpaz-āṧpӓz

12.fermer-fermer

Mevali daraxt nomlari :

Shaftoli-ṧӓptālϊ

Alvoli-ӓlvālϊ

Murit-мurϊt

Qaroli-qarālϊ

Ko`ksulton-köksultān

Gurdoli-guddālϊ

O`rik-(opък)-zӓddālϊ

Olma-ӓlmӓ

Shotut-ṧātut

Anor-ӓnār

Gilos-gϊlās

Nashvoti-nӓṧvātϊ

Mevasiz daraxt turlari:

Archa-ӓrčӓ

Terak-terӓk

Tol-tāl

Majnuntol-mӓžnuntāl

Sabzavot va poliz mahsulotlari nomlari.

Qishlog`imiz aholisining asosiy mashg`ulotlaridan biri dehqonchilikdir shuning uchunham qishlog`imiz aholisi deyarli barcha sabzovot va poliz ekinlarini yetishtiradi ularning nomlanishi quyidagicha :

Sabzavot nomlari:

Kartoshka-kӓchkӓ

Sholg`om-ṧālγām

Sabzi-sӓvzϊ

Lavlagi-lӓvlӓjϊ

Karam-kӓrӓm

Turp-turp

Piyoz-pϊjāz

Baqlajon-bājϊmžān

Bulg`or qalampiri-bӓlgӓrϊskϊ

Mosh-māṧ

Poliz ekinlari:

Handalak-hӓndӓlӓk

Qovoq-kӓdϊ

Tarvuz-tӓrvuz

Qovun-qāvun

Makkajo`xori-žöхāri

Maqollar

Aslini bilmay, so`z demaslar, naslini bilmay qiz bermaslar.

Aslini bilmaj, söz demaslar, naslini bilmaj qiz bermaslar.

Ilgari bu maqol qizlarga sovchi kelganda sovchilarga qarata aytilgan. To`y qilishdan oldin qiz taraf dastlab o`g`il bolani aslini surishtirgan. Yeti avlodini so`rashgan. Bundan ko`zlangan maqsad kuyov qani 7 avlodidan nechtasini bilarkan deb sinash bo`lgan.

Chiroying borida chinoringni top.

Čirɔjiη bɔrida činɔriηni top.

Bu maqol ilgari vaqtlarda qizlarga qarata aytilgan, ya`ni qizlarga ko`p sovchilar kelib, qizlar uni rad etsa, momolarimiz ularga qarata chiroying borida chinoringni top deyishgan ekan. Qariganda chiroy ham quvvat ham ketadi deyishgan ekan. Shuning uchun bo`lsa kerak hozir ham yigit kishilar chinorga o`xshatiladi.

Bolali uy xandon bo`ldi, bolasiz uy zindon bo`ldi.

Bɔlali uj xandɔn böldi, bɔlasiz uj zindɔn böldi.

Bolalar bor uy shod –u xurram bo`ladi, faqat o`sha xonadondan kulgu yangraydi. Hatto hozir ham yangi tug`ilgan bola oilani yanada mustahkamlaydi deyishadi. Bolasiz uyda g`am-tashvishlar ko`p bo`ladi. inson hammadan ajralib qolgandek o`zini sezadi. Xuddi zindonga yotgan kabi.

Og`ziga yetgan bor, yetmagan bor.

Tez aytishlar

Qörqoq ölmasdan burun ölar,

Ӧlikdan nima kutib bölar.

***

Ӧttizida jer atangan,

Qirqida šer atanar.

***

Dušman nima dimajdi,

Tušga nima kirmajdi.

***

Ӧpka göšti göšt bölmas,

Dušman also döst bölmas.

***

Husn töjda kerak,

Muhabbat kunda kerak.

***

Sevginiŋ bahori bilan šodlanma,

Jozu qišhi ham bordur.

Shevalarning sintaktik xususiyatlari

1. 
   Shevaga xos so‘z birikmalarini qayd eting.
   

Bͻrdъ- keldъ qъlmͻq

ͻrənъ uzmͻq

Ters gəpъrmͻq

Sͻvъb ketmͻq

Umъd uzmͻq

1. 
   Shevaga xos yigirmata sodda gaplarni yozing.
   

Men keldъm.

Enəm kəsəl bo'ldъ.

Sъnglъm ͻrəzdъ.

Əkəm ͻtgə mъndъ.

Dədəm mehnət qъldъ.

U kъtͻb o'qъdъ.

Rəmz esnədъ.

Dərsgə bͻrəsəmmъ ?

Zafarobod tumanidagi mahalla nomlari:

1.Ittifoq

2. lolazor

3. bog’izag’on

4. o’rtaguzar

Zafarobod tumanidagi ko`cha nomlari:

1. Madaniyat

2. Yoshlik

3. Amir Temur

4. Lolazor

5. Gulzor

Xulosa o‘rnida

Men bu dialektologik amaliyot ishini bajarish davomida qishlog‘imizning ko‘plab keksalari bilan suhbatda bo‘ldim, ulardan ko‘plab yangiliklarni yig‘ib oldim, bilmaganlarim haqida eshitdim. Kerakli xulosalar oldim. Bu amaliyot ishi tufayli mening DIALEKTOLOGIYA faniga bo‘lgan qiziqishim yanada ortdi.

O‘ylab qarasam, hududimiz haqida bunchalik ko’p ma’lumot bilmas ekanman. Nuroniylarimizni tinglab dunyoqarashim yanada kengaydi, fikrim boyidi.

Ko‘plab muqaddas qadamjolar, tabarruk joylar, ziyorat maskanlari xususida bilim va ko’nikmalarga ega bo‘ldim. U yerlarga borishni, ziyorat qilishni esa dilimga tugib qo‘ydim.

Shevamga oid ko‘plab yangi so‘larni o‘zim uchun kashf qildim.

Bilamizki, bugungi kunda o‘zimizga tegishli shevalar anchayin kam qo‘llanilib, tilimizda boshqa hudud shevalari qorishib, sof o‘z shevamiz esa yo‘qolib bormoqda, asta- sekinlik bilan yemirilmoqda.

Men amaliyot ishi tufayli ko‘p kishilar bilan suhbatda bo‘lib shunga amin bo‘ldimki, bugun sof o‘z shevamiz faqatgina qariyalarimiz, nuroniylarimiz tillaridagina qolgan. Bu, albatta, yomon, Biz yoshlar, yosh avlod vakillari esa bu shevalarni yanada chuqurroq o’rganib, tanishib chiqib, imkonimiz darajasida shevamizni asrab qolishimiz lozim. Bu masala bugun shu hududda yashayotgan, istiqomat qilayotgan har bir o‘g‘il-qizning oldida turgan masuliyatli va sharafli vazifa, menimcha.