Deviant xulq-atvor va yoshlar sotsiologiyasi

Huquqni  buzish. 

Huquqni  buzish  umuman  olganda,  jamiyat 

manfaatlariga  yoki  fuqarolarning  shaxsiy  manfaatlariga  qarshi  qaratilgan 

asosial  hulq-atvor  shakllaridan  biri  hisoblanadi.  barcha  huquqni  buzishlar 

jinoyat va qilmishga bo‘linadi. Qilmish shaklidagi huquqni buzish o‘smirlarda 

o‘zini tahdidli holatda tutishda, behayolikda, urishqoqlikda, mayda o‘g‘irlikda, 

ichkilikbozda, daydilikda namoyon bo‘ladi.  

O‘smirlar  va  14-18  yoshdagi  yoshlar  uchun  huquqqa  zid  g‘arazli,  ham 

zo‘ravonlikka  asoslangan  vajlari  xosdir.  G‘arazli  huquqni  buzishlar 

tugallanmagan  bola  xarakteriga  ega  bo‘ladi,  chunki  tajovuz  tusiga  ega 

bo‘lmagan sho‘xlik va qiziquvchanlik tufayli sodir etiladi.  

Sotsial  monitoring  ma‘lumotlariga  muvofiq.  O‘zbekistonda  voyaga 

yetmaganlar orasida jinoyatchilik darajasi yildan yilga pasayib bormoqda.  

Joylardagi  (mahalla,  oila,  maktab)  vaziyatining  doimiy  monitoringini 

amalga  oshirish  voyaga  yetmaganlar  asosial  hulq-atvorining  oldini  olishning 

muhim  yo‘nalishi  hisoblanadi.  Bu  mahalliy  o‘zini-o‘zi  boshqarish  organlari 

hamda  sog‘liqni  saqlash,  ta‘lim  muassasalari  va  boshqa  manfaatdor  idoralar 

tomonidan tegishli chora-tadbirlar ko‘rilishi zarurligidan dalolat beradi. Bolalar 

va  o‘smirlar  o‘rtasida  oldini  olish  ishlarini  tashkil  etish  va  amalga  oshirish, 

uning  samaradorligini  oshirish  uchun  tezkorlik  bilan  tuzatishlar  kiritish  uchun 

vaziyat  doimiy  ravishda  kuzatib  borilishi,  ya‘ni  yashash  joyi  va  oila  bo‘yicha 

xavf omillari tizimli monitoringi o‘tkazilishi zarur. 

Shu  munosabat  bilan  oilaning  tarbiyaviy  funksiyasi  oshganligini  qayd 

etish lozim. Mamlakatmiz Prezidenti o‘z asarlari va nutqlarida qo‘yidagi fikrni 

---

[- 17 -] 

 

qayta-qayta  ta‘kidlaydi:  ―Barkamol  farzand  sog‘lom  oilaviy  muhitda  voyaga 

yetadi.  Bunga  erishish  uchun,  birinchi  navbatda,  targ‘ibot-tashviqot  ishlarini 

kuchaytirishimiz,  avvalambor,  ota-onalarning  ongini,  ularning  farzandlariga 

bo‘lgan  munosabatini  o‘zgartirishimiz,  lozim  bo‘lsa,  ota-onalarning  o‘zini 

tarbiyalashimiz  kerak‖.

1

  Jamoatchilik  fikri  so‘rovi  natijalari  ko‘pchilik 

fuqarolar bola shaxsini va kelgusida jamiyatning faol a‘zosini shakllantiradigan 

asosiy ijtimoiy institut sifatida oilani bilishlarini ko‘rsatadi

2

.