Ижтимоий фикр. Инсон ҳуқуқлари. № 3 (31) / 2005. 76-бет. ―Ўзбекистон гуманитар журнали‖.
[- 13 -]
“Alohida tafovut mavjud emas. Fohishabozlikning qiz bolalar o‟rtasida,
giyohvandlikning o‟g‟il bolalar o‟rtasida yoyilganligini yagona farq deyish
mumkin. Biroq bu qiz bolalar giyohvand moddalarni iste‟mol qilmasligini,
o‟g‟il bolalar esa fohishabozlik bilan shug‟ullanmasligini bildirmaydi”.
Teri-tanosil kasalliklari vrachi
“Qiz bolalar uchun ko‟proq fohishabozlik xos, biroq qolganida farq yo‟q.
Faqat, ishonch bilan deviant hulq-atvorli bolalar qizlarga qaraganda
ko‟pligini aytishimiz mumkin”.
Maktab direktori, psixolog
Voyaga yetmaganlarning deviant hulq-atvori ―katta yoshdagilar‖ning
og‘ma hulq-atvori qonuniyatlariga muvofiq emasligini qayd etish zarur.
Jumladan, kriminologiya umum tomonidan qabul qilingan hulq-atvor
normalarining
jinoyatchilar
tomonidan
buzilishini
ularda
rasman
ma‘qullanadigan yoki umumiy e‘tirof etilgan hulq-atvor normalarining
jinoyatchilar tomonidan buzilishini ularda rasman ma‘qullanadigan yoki
umumiy e‘tirof etilgan hulq-atvor normalariga zid bo‘lgan maxsus qadriyatlar
tizimi mavjudligi bilan izohlanadi. Va shu sababli jinoyatchilikni, eng avvalo,
professional jinoyatchilikni tahlil qilish asosial submadaniyat nazariyasiga
asoslanadi. Biroq, voyaga yetmaganlarga tatbiqan bunday yondashuv hamisha
ham to‘g‘ri emas. Masalan, ko‘pincha o‘smir sodir etilgan qilmishni inkor
etmagan holda, o‘z aybiga iqror bo‘lmaydi yoki o‘zi prinsip jihatidan inkor
etmaydigan huquqiy taqiqni buzadi.
O‘tkazilgan so‘rov ushbu qoidani tasdiqladi. So‘rab chiqilgan ekspertlar
o‘smirning deviantiv gururhga tushib qolishi ko‘pincha “vaziyat va
do‟stlarining ta‟siri ostida”, “o‟zi o‟sayotgan muhit ta‟sirida” ongsiz ravishda
yuz berishini va u “uni nima jalb etayotganligini tushunmasligini” qayd
etishadi. Gap shundaki, o‘smir yoshida bola oila va maktabdan vaqtincha ruhiy
yiroqlashadi, shaxsning shakllanishida oila va maktabning ahamiyati pasayadi,
ayni chog‘da tengdoshlarining ta‘siri kuchayadi. Ko‘pincha u qaysi tomonda -
rasmiy jamoami yoki norasmiy muomala guruhi tarafida bo‘lishni tanlashi
kerak bo‘ladi. Shu sababli bunday sharoitlarda ota-onalar va o‘smirning eng
yaqinlari o‘z bolasining muammolari va qiziqishlariga e‘tiborliroq munosabatda
bo‘lishlari, o‘smirda yuz berayotgan nomaqbul va salbiy o‘zgarishlarga o‘z
vaqtida munosabat bildirishlari muhimdir.
[- 14 -]
Guruh normalarida rolning talablaridan chetga chiqadigan hulq-atvor
uning paydo bo‘lishi nuqtai nazaridan qiziqish uyg‘otadi. Asosial hulq-atvorni
o‘rganish tarixi uni tushunishning xilma-xil va prinsipial farq qiladigan
tendensiyalariga boy. Ayrim tadqiqotchilar ekzogen sabablarni (―hech kim
jinoyatchi bo‘lib tug‘ilmaydi‖), boshqalari chalg‘ish genetik jihatdan
―dasturlashtirilgan‖ endogen sabablarni ko‘rsatadilar. Ilmiy bahslar shaxsning
hulq-atvori, odatda, ham endogen, ham ekzogen omillar chalg‘uvida
belgilanishini tushunishga olib keldi.
Ekspertlarning voyaga yetmaganlarning deviant hulq-atvorli guruhga
tushib
qolishining
asosiy
sabablari
haqida
fikrini
umumlashtirib,
tavakkalchilikning besh omilini ajratib ko‘rsatish mumkin.
3-jadval
Do'stlaringiz bilan baham: