Deviant xulq-atvor va yoshlar sotsiologiyasi

O‟g‟il va qiz bolalar o‟rtasida deviant hulq-atvor turlarida farq bormi? 

Deviant  hulq-atvorning  qaysi  turlari  ko‟proq  o‟g‟il  bolalarga,  qaysilari 

qiz bolalarga xos? 

“O‟g‟il  bolalar  ko‟proq  giyohvandlik  va  alkogolizmga,  qiz  bolalar  esa  - 

fohishabozlik va tamaki chekishga moyil” 

Psixolog  

                                                 

1

  Ижтимоий фикр. Инсон ҳуқуқлари. № 3 (31) / 2005. 76-бет. ―Ўзбекистон гуманитар журнали‖. 

---

[- 13 -] 

 

“Alohida  tafovut  mavjud  emas.  Fohishabozlikning  qiz  bolalar  o‟rtasida, 

giyohvandlikning  o‟g‟il  bolalar  o‟rtasida  yoyilganligini  yagona  farq  deyish 

mumkin.  Biroq  bu  qiz  bolalar  giyohvand  moddalarni  iste‟mol  qilmasligini, 

o‟g‟il bolalar esa fohishabozlik bilan shug‟ullanmasligini bildirmaydi”. 

Teri-tanosil kasalliklari vrachi 

“Qiz  bolalar  uchun  ko‟proq  fohishabozlik  xos,  biroq  qolganida  farq  yo‟q. 

Faqat,  ishonch  bilan  deviant  hulq-atvorli  bolalar  qizlarga  qaraganda 

ko‟pligini aytishimiz mumkin”. 

Maktab direktori, psixolog 

 

Voyaga  yetmaganlarning  deviant  hulq-atvori  ―katta  yoshdagilar‖ning 

og‘ma  hulq-atvori  qonuniyatlariga  muvofiq  emasligini  qayd  etish  zarur. 

Jumladan,  kriminologiya  umum  tomonidan  qabul  qilingan  hulq-atvor 

normalarining 

jinoyatchilar 

tomonidan 

buzilishini 

ularda 

rasman 

ma‘qullanadigan  yoki  umumiy  e‘tirof  etilgan  hulq-atvor  normalarining 

jinoyatchilar  tomonidan  buzilishini  ularda  rasman  ma‘qullanadigan  yoki 

umumiy  e‘tirof  etilgan  hulq-atvor  normalariga  zid  bo‘lgan  maxsus  qadriyatlar 

tizimi  mavjudligi  bilan  izohlanadi.  Va  shu  sababli  jinoyatchilikni,  eng  avvalo, 

professional  jinoyatchilikni  tahlil  qilish  asosial    submadaniyat  nazariyasiga 

asoslanadi.  Biroq,  voyaga  yetmaganlarga  tatbiqan  bunday  yondashuv  hamisha 

ham  to‘g‘ri  emas.  Masalan,  ko‘pincha  o‘smir  sodir  etilgan  qilmishni  inkor 

etmagan  holda,  o‘z  aybiga  iqror  bo‘lmaydi  yoki  o‘zi  prinsip  jihatidan  inkor 

etmaydigan huquqiy taqiqni buzadi.  

O‘tkazilgan  so‘rov  ushbu  qoidani  tasdiqladi.  So‘rab  chiqilgan  ekspertlar 

o‘smirning  deviantiv  gururhga  tushib  qolishi  ko‘pincha  “vaziyat  va 

do‟stlarining ta‟siri ostida”, “o‟zi o‟sayotgan muhit ta‟sirida”  ongsiz ravishda 

yuz  berishini  va  u  “uni  nima  jalb  etayotganligini  tushunmasligini”  qayd 

etishadi. Gap shundaki, o‘smir yoshida bola oila va maktabdan vaqtincha ruhiy 

yiroqlashadi, shaxsning shakllanishida oila va maktabning ahamiyati pasayadi, 

ayni chog‘da tengdoshlarining ta‘siri kuchayadi. Ko‘pincha u qaysi tomonda - 

rasmiy  jamoami  yoki  norasmiy  muomala  guruhi  tarafida  bo‘lishni  tanlashi 

kerak  bo‘ladi.  Shu  sababli  bunday  sharoitlarda  ota-onalar  va  o‘smirning  eng 

yaqinlari o‘z bolasining muammolari va qiziqishlariga e‘tiborliroq munosabatda 

bo‘lishlari,  o‘smirda  yuz  berayotgan  nomaqbul  va  salbiy  o‘zgarishlarga  o‘z 

vaqtida munosabat bildirishlari muhimdir.  

---

[- 14 -] 

 

Guruh  normalarida  rolning  talablaridan  chetga  chiqadigan  hulq-atvor 

uning paydo bo‘lishi nuqtai nazaridan qiziqish uyg‘otadi. Asosial hulq-atvorni 

o‘rganish  tarixi  uni  tushunishning  xilma-xil  va  prinsipial  farq  qiladigan 

tendensiyalariga  boy.  Ayrim  tadqiqotchilar  ekzogen  sabablarni  (―hech  kim 

jinoyatchi  bo‘lib  tug‘ilmaydi‖),  boshqalari  chalg‘ish  genetik  jihatdan 

―dasturlashtirilgan‖  endogen  sabablarni  ko‘rsatadilar.  Ilmiy  bahslar  shaxsning 

hulq-atvori,  odatda,  ham  endogen,  ham  ekzogen  omillar  chalg‘uvida 

belgilanishini tushunishga olib keldi. 

Ekspertlarning  voyaga  yetmaganlarning  deviant  hulq-atvorli  guruhga 

tushib 

qolishining 

asosiy 

sabablari 

haqida 

fikrini 

umumlashtirib, 

tavakkalchilikning besh omilini ajratib ko‘rsatish mumkin. 

3-jadval