Deviant xulq-atvor va yoshlar sotsiologiyasi

Voyaga  yetmaganlar  deviant  hulq-atvor  guruhiga  jalb  etilishiga 

ko‟maklashadigan omillar 

      Biologik omillar 

     Psixologik omillar 

             Ijtimoiy-pedagogik omillar 

             Ma‘naviy-ahloqiy omillar 

             Ijtimoiy-iqtisodiy omillar 

Biologik  omillar.  Bolaning  ijtimoiy  moslashishini  qiyinlashtiradigan, 

uning organizmining noxush fiziologik va anatomik xususiyatlari mavjudligida 

ifodalanadi. 

Psixologik  omillar.  Unga  bolada  psixopotologiya  yoki  xarakter  ayrim 

belgilarining  aksentuasiyasi  (haddan  tashqari  zo‘riqish)  qo‘shiladi.  Bunday 

chetga  chiqishlar  asab-ruhiy  kasalliklarda,  psixopatiyada,  nevrastaniyada,  asab 

tizimini  qo‘zg‘aydigan  va  o‘smirning  nojoiz  munosabatda  bo‘lishga  olib 

keladigan  chegara  holatlarida  ifodalanadi.  Bola  rivojlanishining  har  bir 

bosqichida  ayrim  psixik  sifatlar,  shaxs  va  xarakter  belgilari  shakllanadi. 

Ruhshunoslarning  tadqiqotlari  shuni  ko‘rsatadiki,  o‘smirda  psixika 

rivojlanishining  ikki  jarayoni  kuzatiladi:  o‘zi  yashayotgan  sosial  muhitdan 

chetlanish  yoki  u  bilan  muomalaga  kirishish.  Agar  bola  oilada  ota-onaning 

erkalashi,  muhabbati  e‘tiboridan  kamchilik  sezsa,  bunday  holatda  chetlashish 

himoya vositasini o‘taydi. 

Ijtimoiy-pedagogik  omillar    maktab,  oila  va  ijtimoiy  tarbiyadagi 

nuqsonlarni  ifodalaydi.  Bunday  bolalar  odatda,  maktabga  yomon  tayyorlangan 

bo‘ladi,  uy  topshiriqlariga  salbiy  munosabatda  bo‘ladilar,  maktab  baholariga 

---

[- 15 -] 

 

befarq munosabatda bo‘ladilar. Bu ularning o‘qishdan bezganliklaridan dalolat 

beradi. 

Deviant  hulq-atvorning  ma‟naviy-ahloqiy  omili  oilada  va  bolaning 

atrofidagi  ma‘naviy-ahloqiy  saviyasining  pastligida,  ma‘naviyatsizligida, 

ashyolarga o‘chlikda va shaxsning begonalashuvida ifodalanadi. 

 Ijtimoiy-iqtisodiy  omillar    sosial  tengsizlikda,  jamiyatning  boylar  va 

kambag‘al tabaqalarga bo‘linishida, munosib ish haqi olishning ijtimoiy maqbul 

usullari cheklanganligida, ishsizlikda, inflyasiyada va buning oqibatida, ijtimoiy 

keskinlikda ifodalanadi. 

Jamoatchilik  ongida  eng  avvalo,  ijtimoiy  nobop  oilalarning,  shu 

jumladan,  noto‘liq  oilalar  va  giyohvandlarning  oilalari  hamda  jinoyat  sodir 

etgan  va  jazoni  o‘tayotganlarning  bolalari  va  o‘smirlar  xavf  doirasini  tashkil 

etishi  haqidagi nuqtai nazarni ta‘kidlash zarur. Bolalar va o‘smirlarning aynan 

mana  shu  toifasi  to‘g‘risida  g‘amho‘rlik  qilish  zarurligi  haqidagi  fikr  ustunlik 

qiladi. 

Ayni  vaqtda,  ayrim  ekspertlar  diqqat-e‘tiborni  hozirgi  vaqtda  deviant 

hulq-atvor guruhiga ko‘proq moddiy jihatdan o‘ziga to‘q oilalarning bolalari va 

o‘smirlari  tushib  qolishiga  qaratadilar.  Umuman  olganda,  “bugungi  kunda 

jamiyatning qaysidir qatlamlaridan biri, deviant hulq-atvordan himoyalangan, 

deb  bo‟lmaydi,  hat  bir  o‟smir  ta‟sirga  va  bog‟liqlikka  duch  keladi.  Moddiy 

jihatdan yetarlilik, ota-onalarning yuqori ijtimoiy mavqyei bolalarning ijtimoiy 

normalarga rioya qilishning kafili bo‟la olmaydi”.