Ders: Karşılaştırmalı Oğuz Lehçeleri konu: Ali Şir Nevai ÖĞretim görevliSİ: Doç. Dr. Emine atmaca ödevi hazirlayanin adi-soyadi: Sarvinoz umarova

СЎЗНИ ЖАҲОН БАҲРИДА ДУРДОНА БИЛ… (Sözü deniz içinde eşsiz inci gibi bil)¹
Nevai, söz sanatında doğuştan gelen bir dahi olduğunu kendisi de itiraf ederdi. Bunu babası Seyyid Hasan Ardaşer’e şiirsel bir mektupla ifade etmişti:
Фалак кўрмади мен киби нодире,
Низомий киби назм аро қодире.

Не назме дер эрсам мени дарднок,

Ки ҳар ҳарфи бўлғай ани дурри пок.

Етар Тенгридин онча қувват манга,

Ки бўлмас битирига фурсат манга.²
Aynı mektupta, eğer Firdevsi “Şehname”sını otuz yıl içinde yazmışsa, ben otuz ay içinde yazabilirim demişti.
Ки ҳар неча нутқ ўлса коҳилсарой,
Битигаймен ўттуз йилин ўттуз ой.

Агар хосса маъно гар ийҳом эрур,

Анинг кунда юз байти ҳалвом эрур.
Gerçekten de, şairin gençliğinde dile getirdiği bu kelimeleri daha sonradan daha fazlasını yerine getirdiğini söylemeye gerek yok. Yıllar sonra Sultan Hüseyin Baykara'nın isteği ile Khazayn ul-Maoniy adlı külliyatında şöyle demişti.
Шоирлиғ ила шуҳра қилиб отимни,
Зоиъ қилдим шеър ила авқотимни.

Эмди тузайин Тенгрига тоотимни,

Кўп элга мушавваш этмай абётимни.³
Şairin söylediklerine bakın: Şair olarak kendime bir isim vererek hayatımı boşa harcadım. Şimdi yazdığım şiirleri olan insanlar için endişelenmeden hayatımın geri kalanını dua etmeye adayabilirim. Dürüst olmak gerekirse, bugün veya daha önce hangi şair şiirleriyle insanları ne zaman bu kadar düşündü? Nevai bu kadar ince düşünceli, nazik ve alçakgönüllü olması onun özelliğidir.
Şairin söze ilişkin felsefi ve estetik görüşleri de Hayrat ul-abror destanında yansır. Destanın özel bir bölümünde, Nevai kelimeyi evrenin yaratılmasının temeli olarak görür ve söz mükemmeldir ve onun eşidi yok diyerek bunu söylüyor:
Сўз гуҳарига эрур онча шараф,
Ким бўла олмас анга гавҳар садаф.
Nevai, şiiri Çin’in güzel kadınına benzetiyor. Şair şiirsel yeteneği ile bu güzelliği yüksek bir makama yükseltmiş olsa da, kendilerini şair olarak adlandıran bir grup cahil insanlar bu güzelliği anlatamıyorlar. Şair Nevai ise bu güzel kadına güzel kıyafetler giydiriyor daha da mükemmelleştiriyor, diğerleri ise güzel kıyafet yerine, sadece eski bir çarşaf örtüyorlar, yani şiirin hem manevi hem de sanatsal güzelliğinden mahrum kılıyorlar:
Зоҳир этиб йиғлагудек ҳол анга,
Кийдурубон эски қаро шол анга…