|
SIYDIK YO’LI Buyrak jomidan siydikni qovuqqa o’tkazib beruvchi nay - siydik yo’li - ureter deb ataladi. Uzunligi 30 sm, eni esa 8 mm keladigan bu nay oldindan orqaga tomon sal yassilashgan bo’lib, qorin pardadan tashqarida turadi. siydik yo’li, joylashishiga ko’ra ikki: pars abdominalis qorin va pars plevina chanoq qismlariga bo’linadi. Katta va kichik chanoq bo’shliqlarini chegaralab turuvchi chiziq (linea terminalis) ana shunday qismlarga bo’lib turadi. Chanoq bo’shlig’iga kirgan siydik yo’li qovuq tubiga tomon yo’nalib, uning devorini teshib o’tadi va bo’shliqqa (qovuq) ochiladi. Siydik yo’lining ana shu qovuq devoridan o’tgan qismini ba’zan yashiringan qismi - pers interamuralis deb ataydilar. Siydik yo’li boshlanish qismiga, qorin bo’shlig’idan chanoqqa o’tish chegarasida va qovg’a kirish oldida birmuncha torayadi. Ayollar siydik yo’li erkaklarnikiga nisbatan 2-3 sm qisqa bo’lib, chanoq bo’shlig’idagi a’zolar bilan topografik munosabati ham birmuncha boshqacha. Ayollar u tuxumdonning erkin qirg’og’i bo’ylab qovuq bilan birgalikda qin o’rtasidagi oraliqqa kiradi va qovurqning tagiga yaqin qismidan qovuqqa qo’shiladi. Erkaklarda shanoq qismi esa urug’ chiqarish yo’lidan tashqarida joylashadi, so’ngra u yerdan qovuq devoriga kiradi. Siydik yo’lining devori uch qavatdan iborat. Eng ichki shilliq qavati- tuunica mucosa dir. Bu yerda shilliq ishlovchi bezlar bor. ikkinchi muskul qavat - tunica muscularis, eng tashqi qavat esa biriktiruvchi to’qima - tunica adventitiadir.
QOVUQ (SIYDIK PUFAGI) O’rta sig’imi 500-700 ml keladigan siydik pufagi - vesica urinaria kichik chanoq bo’shlig’ida, qov birlashmasi orqasida joylashgan. Uning hajmi odam jussasining katta-kichikligiga qarab, ko’p yoki oz suyuqlikni sig’dira olishi mumkin. Erkaklar bilan ayollar qovug’i tashqi ko’rinishidan bir-biridan farq qilishidan tashqari, ularning har biri o’z holatiga qarab (ichida siydik bor-yo’qligiga qarab) shaklini o’zgartirib turadi. Agar qovuq ichida siydik bo’lmasa u chanoq bo’shlig’iga chuqur kirib turadi. Bunda shilliq qavatining burmalari ko’payib muskul qavati qalinlashadi, qovuqning o’zi esa birmuncha yassilashgan (old va orqa devorlari bir-biriga yaqinlashgan) bo’ladi. Bunday holatda uning orqasida ayollarda bachadon va qin, erkaklarda esa urug’ pufaklari va urug’ chiqarish yo’llarining oxirgi qismlari turadi. Lekin qovuq siydik bilan to’lgan paytda uning shakli ham, a’zolarga munosabati ham o’zgaradi. Bunda qovuq tuxum shaklini oladi, joylanish tartibi o’zgarib, yuqori (cho’qqisi) qorin devorining pastki tubi qov birlashmasining ustki qirg’og’idan (chanoq ichidan) ko’tarilib chiqadi. Qovuq juda ham to’lib ketganda kindikka qadar ko’tarilishi mumkin. Bunda uning shilliq qavatidagi burmalari tekislanib, muskul qavati yupqalashadi. Qovuqda uchta qism tafovut qilinadi:
1) pastdagi (quyiga qaragan) qismi ancha keng bo’lib, qovuq tubifundus vesicae deb ataladi;
2) yuqori tomoni toraya borib, cho’qqi - apex vesicae bilan tugaydi;
3) ana shu ikki qism o’rtasida qovuq tanasi - corpus vesicae joylashadi. Bundan tashqari qovuqning bo’yni - cervix vesicae ham bor. Qovuq cho’qqisi bilan kindik o’rtasida qorin devorining orqa (ichki) devori bo’ylab o’rtada bir boylam tortilgan, bunga ligamentum umbilicali medianum (o’rtalikdagi kindik boylami) deyiladi.
Qovuqning devori to’rt qavatdan tuzilgan:
1) shilliq qavat - tunica mucosa qovuqning ichki yuzasini qoplangan bo’lib, qovuq siydiksiz (bo’sh) turganda burmalar - rugae ni hosil qiladi, qovuq siydik bilan to’lganda esa devorlarning kengayishi natijasida burmalar yo’qolib ketadi. Ushbu qavatda shilliq bezchalari - glandulae vesicales va limfa tugunlari - folliculi limphatici vesicales joylashgan;
2) shilliq osti qavati - tela submucosa biriktiruvchi to’qimadan tuzilgan bo’lib, shilliq qavat burmalarini hosil qilishda katta rol o’ynaydi;
3) muskul qavati tunica muscularis silliq muskul tolalaridan iborat bo’lib, uch qavat joylashgan:
a) tashqi qavat - stratum externum uzunasiga (bo’ylama) ketgan tolalar; b) o’rta qavat - stratum medium ko’ndalang joylashgan tolalar; v) ichki qavat - stratum internum ko’ndalang va bo’ylama tolalar aralashmasi. Bu uch qavat joylashgan muskul tolalari bir-biri bilan chatishib ketmay, ajralib turadi. O’rta qavat qovuqning pastki qismidagi teshikka, ya’ni siydik chiqarish yo’lining ichki teshigi - ostium urethrae internum atrofiga kelganda qalinlashib, qovuqning qisuvchi muskuli - musculus sphincter vesicae ni hosil qiladi.
10-MA’RUZA Mavzu: JINSIY TIZIM
Do'stlaringiz bilan baham: |
