Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti tadbirkorlik va boshqaruv fakulteti xalmuratov m. A

SUYAKLARNING RIVOJLANISHI
Odam embrionida suyak to’qimasi boshqa to’qimalarga nisbatan kechroq yoki embrionlik davrining 6-8 haftalarida mezenxima (embrion biriktiruvchi to’qimasi) dan vujudga kelgan biriktiruvchi to’qima (osteoblastlar) hujayralaridan paydo bo’ladi. suyaklar takomili davrida ularning hammasi bir xilda rivojlanmay, balki ba’zilari biriktiruvchi to’qimadan taraqqiy etadi, bular birlamchi suyaklar deb ataladi. Birlamchi suyaklarga kallaning miya qismidagi qoplovchi suyaklar va barcha yuz suyaklari kiradi: boshqa suyaklar tog’aydan tuziladi, bunga ikkilamchi suyaklanish deyiladi. Umuman suyaklanish jarayoni quyidagi to’rt: 1) endesmal, 2) perixondral, 3) periostal va 4) enxondral turlariga bo’linadi.
1. Endesmal suyaklanish (en-ichida, desma-aloqa) biriktiruvchi to’qimadan boshlanib, birlamchi suyaklanish vujudga keladi. Embrion yosh birikituvchi to’qimasining ma’lum bir nuqtasi (keyingi suyak nuqtasi - punctus ossificationis ga yaqin joy) dan osteoblastlar zo’r berib ko’payib, qator joylashadi va suyakning asosiy moddasini hosil qilib, suyak hujayralariga aylanadi. Natijada suyaklanish nuqtasi (yadrosi-punctum ossificationis) hosil bo’ladi. suyaklanish nuqtasi turli tomonga qarab o’sadi.
2. Perixondral suyaklanish (peri-atrof, chondral-tog’ay) mezenxima to’qimalaridan hosil bo’ladigan suyaklar shaklida vujudga keladi. keyinchalik bular yaxlit gialin tog’ayiga aylanadi va tog’ay usti pardasi (perixondrperichondrium) bilan qoplanadi. Perixondrning ichki qavatidagi hujayralarning zo’r berib ko’payishi natijasida osteoblastlar (suyak moddasi) hosil bo’ladi. Suyak moddalari asta-sekin tog’ay moddasini egallaydi va suyakning zich (kompakt) moddasini hosil qiladi.
3. Suyaklarning rivojlanishida tog’aydan iborat bo’lgan suyak modeli suyaklanib bo’lgandan keyin tog’ay pardasi suyak ustki pardasiga aylanadi. Keyinchalik suyaklarning eniga o’sish asosan suyak ustki pardasi hisobiga bo’lganligidan periostal suyaklanish (periatrofi, ostal-suyaklanish) deb ataladi. Shunday qilib, perixondral va periostal suyaklanish davrlari o’zaro bog’langan bo’lib, birin-ketin boshlanadi. Periostal suyak eniga o’sadi, ya’ni kengayib, yo’g’on tortadi.