Y=C+I+G+Xn; Y-C-G = C+I+G+Xn-(C+G); Sn = I+Xn (I-S)+Xn=0 ( egiluvchan valyuta kursi rejimida markaziy bank aralashmagan sharoitda), bu erda: Sn – milliy jamgarish;
(I-S) – miqdori ichki investitsiyalarning ichki jamgarmalardan ortikchaligini ko`rsatadi va kapital xarakati xisobi koldigini bildiradi.
Asosiy makroiktisodiy ayniyatga ko`ra joriy operatsiyalar va kapital xarakati xisoblari bir-biriga tenglashadi:
X-M = Xn=-(I-S)=S-I ichki balans Bu shuni bildiradiki, to`lov balansining joriy operatsiyalar bo`ycha kamomadi kapitalning sof okib kelishi xisobiga moliyalashtiriladi.
Xn < 0 X-M < 0 X< M ; I-S >0 I >S [ xorijdan kapital kiritilishi.
Agarda investitsiyalar (I) milliy jamgarmalardan ko`p bo`lsa (I > S), ortiqcha investitsiyalar xorijdan olinadigan karz xisobiga moliyalashtirilishi lozim. Bu karzlar mamlakatga tovar va xizmatlarni eksport kilishga nisbatan ko`prok import kilinishini taminlaydi (M>X). Ya’ni, sof eksport manfiy koldiqqa. Joriy operatsiyalar musbat qoldiqqa ega bo`lganda, ortiqcha mablag’lardan xorijga investitsiya qilishda yoki xorijdan ko`chmas mulk sotib olishda foydalaniladi.
Xn>0 X-M>0 X>M;
I-S I xorijga kapital chikarilishi Davlatlar rasmiy zaxiralar va qarzlar hisobiga qoplash qobiliyatiga ega bo`lmagan to`lov balansining katta davriy taqchilligi bo`lgan hollarda o`z valyutalari devalvatsiyasini amalga oshirishlari mumkin. Bu importning fizik xajmi ko`payishiga va okibatda mamlakatda xorijiy valyuta tushumining o`sishi xamda to`lov balansi kamomadi tugatiladi.
To`lov balansi taxlili.
To`lov balansini tuzish tamoyillariga ko`ra u doimo balanslashgan bo`ladi. Manfiy yoki musbat qoldik tushunchasi faqatgina to`lov balansining alohida qismlariga ta`luqli. Shu bilan birga to`lov balansi qoldig’ining milliy iqtisodiyotga ta`siri amaliyotda bir xil tavsiflanmaydi. Iqtisodiy siyosat maqsadlaridan kelib chiqib to`lov balansining musbat qoldig’i ham, manfiy qoldigi xam ijobiy yoki salbiy deb baxolanishi mumkin.
Hukumatning samarali ichki makroiqtisodiy va tarkibiy siyosatini amalga oshirishi, eng avvalo, to‘lov va hisob balansining holatini belgilaydi. To'lov balansi - bu mamlakatdan mamlakatga to'lov shaklidagi mablag'lar oqimini aks ettiruvchi jadval, bayonot. Ayni paytda bu mamlakatning tashqi iqtisodiy sohadagi barcha operatsiyalarini qamrab oluvchi amalda yagona to'liq hujjatdir. To'lov balansi muhim ko'rsatkich va vosita bo'lib, u mamlakatning jahon savdosi, xalqaro iqtisodiy munosabatlardagi mumkin bo'lgan ishtiroki darajasini bashorat qilish va uning to'lov qobiliyatini o'rnatish imkonini beradi. Shu bilan birga, ushbu hujjat davlatning tashqi savdo, xalqaro investitsiya va valyuta hamkorligi sohasidagi iqtisodiy faoliyati natijalarini aks ettirgan holda, uning integratsiyalashuvi yo'lida mamlakat oldida turgan muammolar ko'lami va tabiati haqida eng to'liq tasavvurni beradi. jahon iqtisodiyotiga. Bu tanlangan mavzuning dolzarbligini tushuntiradi. To`lov balansi xolatiga baxo berishda savdo balansi qoldigi, joriy operatsiyalar balansi qoldigi, kapital harakati va moliya balansi qoldigi hamda rasmiy hisob kitoblar balansi qoldig’i alohida taxlil etiladi. Kapital harakati va moliya balansi qoldig’i joriy operatsiyalar balansi xolatining oynadagi aksi xisoblanadi, chunki real resurslar oqimini ko`rsatadi. Shuningdek joriy operatsiyalar balansi xolati qisman «Sof xatolar va chetda qoldirishlar» moddasiga to`gri keladi.
Rasmiy xisob kitoblar balansi qoldig’i to`lov balansi umumiy (yakuniy) qoldig’ining kengrok tarqalgan nomlanishi bo`lib norezidentlarning mamlakatga nisbatan likvidli talablarning ko`payishi (kamayishi) yoki xorijiy likvidli aktivlardagi mamlakat rasmiy zaxiralarning ko`payishidan ( kamayishidan) dalolat beradi. Bu qoldiq «Zaxira aktivlari» moddasidan boshqa barcha moddalarni qamrab oladi. Qayd qiligan valyuta kurslari sharoitida (1979 yilga kadar) rasmiy xisob kitoblar xolatiga katta axamiyat berilar edi, chunki uning taqchilligi mamlakatning boshka davlatlar oldidagi majburiyatlarining ortganligini (yoki zaxiralarining kamayganligini) anglatgani xolda valyuta kursining barkarorligiga taxdid solar edi. Suzib yuruvchi valyuta kursining kiritilishi bilan umumiy to`lov balansi tushunchasini yo`kka chikardi, rasmiy zaxiralar dinamikasi esa nafakat rasmiy xisob kitoblar qoldig’ining oqibati, balki to`lov balansining boshqa bo`limlarida xisobga olingan oqimlaridagi o`zgarishlarning sababchisi ham bo`lib qoldi.
