Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti ―raqamli iqtisodiyot‖ kafedrasi

Boshqaruvdagi axborotlar va kommunikatsiya

Boshqaruv vazifalarini bajarish, yakka shaxslar va ijtimoiy guruhlar o‘rtasidagi o‘zaro hamkorliklar, kommunikatsiyalar va axborotlarni almashtirish vositasida amalga oshiriladi. Axborot va kommunikatsiya tushunchalari o‘zaro bog‘langanlar, ammo kommunikatsiya o‘z ichiga nimani uzatilishi (axborotni) va u qanday uzatilishini oladi.

Har qanday rahbarning faoliyati quyidagi operatsiyalar va tadbirlarni bajarilishi bilan bog‘liqdir:

• 
  axborotlarni olish, tekshirish va ishlab chiqish;
  
• 
  qarorlarni ishlab chiqish va amalga oshirish;
  
• 
  ularni bajarilishini nazorat qilish va tuzatishlar kiritish;
  
• 
  bajarilgan qarorlar bo‘yicha ma‘lumotlarni tizimlashtirish va saklash. Kommunikatsiyalar bu faoliyatni amalga oshirishning asosiy usuli bo‘ladilar.
  

Kommunikatsiyalar ham jarayon, ham hodisa sifatida ko‘rib chiqiladi. Jarayon sifatida kommunikatsiyalar odamlar o‘rtasida axborotlar almashuvining tamoyillari va qonunlarini aks ettiradilar, hodisa sifatida tegishli tashkiliy shakllardagi tashkilotlar doirasidagi odamlar o‘rtasidagi belgilangan me‘yorlar (qoidalar, yo‘riqnomalar, holatlar)dan iborat bo‘ladilar.
Kommunikatsiya jarayonida axborot bitta sub‘ektdan boshqasiga uzatiladi. Alohida shaxslar, guruhlar va tashkilotlar sub‘ektlar bo‘lishlari mumkin. Kommunikatsiyalarning quyidagi tipologiyasi qabul qilingan:
-tashkilot va tashqi muhit o‘rtasidagi kommunikatsiyalar;
-bo‘linmalar o‘rtasidagi kommunikatsiyalar;
-ishlab chiqarish va boshqaruv bosqichlari bo‘yicha bo‘linmalar ichidagi kommunikatsiyalar;
-shaxslararo kommunikatsiyalar;
-norasmiy kommunikatsiyalar.
Kommunikatsiyalar istalgan javobni olish maqsadida takliflar, fikrlar, luqmalar yoki hissiyotlarni og‘zaki va boshqacha shaklda ( yozma shakl, imo- ishora, biror vaziyatda turish, oxirigacha aytmaslik va x k.) uzatish yo‘li bilan amalga oshiriladi.
Kommunikatsiyada uning ishtiroqchilari ko‘rish, eshitish va his qilishga kodir bo‘lishlari, hamda ma‘lum ko‘nikmalarga va o‘zaro tushunishning ma‘lum darajasiga ega bo‘lishlari kerak.
Kommunikatsiya jarayonini amalga oshirish uchun kommunikatsion tarmoqdan, ya‘ni kommunikatsion jarayon ishtiroqchilarni axborot oqimlari bilan ulashdan foydalaniladi. Bu tarmoq vertikal, gorizotal va diagonal aloqalardan tashkil topadi. Vertikal aloqalar boshliqdan qo‘l ostidagilar tomon, gorizontal esa- darajalar bo‘yicha teng yakka shaxslar yoki bo‘linmalar o‘rtasida shakllanadilar. Diagonal aloqalar –bu boshqa boshliqlar va boshqa qo‘l ostidagilar bilan aloqalardir. Bu aloqalarning tarmog‘i tashkilot tuzilmasini tashkil qiladi. Tashkiliy tuzilmaning vazifasi kommunikatsion oqimga to‘g‘ri yo‘nalish berishdan iboratdir. Xodimlarning soni bo‘yicha har xil guruhlari uchun kommunikatsion tarmoqlarning o‘rnashib qolgan namunalari mavjud.Ular ―g‘ildirak‖, ―yulduz‖,
―to‘garak‖, ―zanjircha‖, ―pirpirak‖ va h.k. deb ataladilar. (3.4.rasm,)