Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti ―raqamli iqtisodiyot‖ kafedrasi

Rejalashtirish

Rejalashtirish boshqaruv jarayonining birinchi, g‘oyatda muhim vazifasi bo‘ladi. Agar rejaviy ko‘rsatkichlar yetarlicha asoslanmagan bo‘lsalar, tashkilot keyingi bosqichlarda qanchalik yaxshi ishlanmasin, natija past bo‘ladi. SHuning uchun boshqaruvning sifati rejalashtirishning to‘g‘ri shakllantirilgan tamoyillariga bog‘liqdir.
Rejalashtirish vazifasi quyidagi savollarga javob qaytarishga qaratilgan:

• 
  biz hozirgi vaqtda qaerda turibmiz? Menejerlar tashkilot haqiqatdan ham nimalarga erishishi mumkinligini aniqlash uchun, tashkilotning uning asosiy sohalari (moliya, xodimlar, marketing, ITTKI)dagi kuchli va zaif tomonlarini baholashlari kerak;
  
• 
  biz qaysi tomonga harakatlanishni xohlaymiz? Menejerlar tashkilotning atrof- muhitidagi imkoniyatlar va xavflarni baholab turib, tashkilotning maqsadlari qanday bo‘lishi kerakligini va ularga erishishga nimalar halaqit berishlari mumkinligini belgilashlari kerak;
  
• 
  buni biz qanday qilmoqchimiz? Menejerlar tashkilot a‘zolari maqsadlarga erishmog‘i uchun nimalar qilishlari kerakligini hal qiladilar.
  

4.1-chizma. Tashkilotda rejalashtirish bosqichlari⁵

5. 
   Ricky W.Griffin. Fundamental of management. 8 th Edition. 2015.-74 р.
   

Maqsadlar – bu aniq yakuniy holatlar bo‘lib, u yoki bu sub‘ekt (tashkilot, jamoa, inson)ning faoliyati unga erishishga qaratiladi. Maqsadlar tashkiliy munosabatlarni belgilaydilar, ularga motivatsiya va nazorat tizimlari asoslanadilar. Maqsadlarning ikkita asosiy turlari mavjud: uzoq muddatli va qisqa muddatli.
Odatda bir yil yoki kamroq muddatda erishiladigan maqsadlar qisqa muddatli, uch yil yoki ko‘proq muddatda erishiladiganlar maqsadlar uzoq muddatli deb hisoblanadilar. Agar zaruriyat vujudga kelsa, yana oraliq (o‘rtacha muddatli) maqsadlar ham belgilanadilar.
To‘g‘ri shakllangan maqsadlarni qanoatlantirishlari kerak bo‘lgan bir necha asosiy talablar mavjud. Ular quyidagicha bo‘lishlari kerak:

• 
  haqiqiy;
  
• 
  egiluvchan;
  
• 
  o‘lchanadigan, vaqtga qaratilgan;
  
• 
  aniq;
  
• 
  bir birlari bilan birga bo‘la oladigan;
  
• 
  ta‘sirning asosiy sub‘ektlari uchun qulay;
  

Boshqaruv tizimida bir necha o‘zaro bog‘langan maqsadlar mavjudligida maqsadlar tizimi(daraxti)ni qurish zaruriyati vujudga keladi. U maqsadlar ierarxiyasini , ya‘ni umumiylik, ahamiyatlilik va maqsadga erishishning izchilligi darajasi bo‘yicha joylashgan, bir biriga bo‘y- sunuvchi maqsadlarning tartibga solingan majmuasini qurishdan iboratdir.
Rejalar nima qilish kerakligini ko‘rsatuvchi ro‘yxatga egalar, qo‘yilgan maqsadlarga erishish uchun zarur bo‘lgan ishni bajarishning izchilligi, resurslar va vaqtni belgilab beradilar. SHunga ko‘ra rejalashtirish quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
maqsadlar va vazifalarni belgilash;
maqsadlarga erishish uchun strategiyalar, dasturlar va rejalarni ishlab chiqish;
zarur resurslarni aniqlash va ularni maqsadlar va vazifalar bo‘yicha taqsimlash;
rejalarni ularni bajarishi kerak bo‘lgan, ularni amalga oshirish uchun javobgar bo‘lgan kishilarga yetkazish.
Strategik rejalashtirishdan taktik, keyinroq esa operativ (odatda bir yillik) rejalashtirish kelib chiqadi, u yetarlicha batafsil quriladi. Ushbu rejaga muvofiq tashkilot faoliyatining har bir yo‘nalishi bo‘yicha faoliyatning hajmi belgilanadi. Ishchi kuchi va kapital kiritmalarni jalb qilish bo‘yicha rejalar, mahsulotni ishlab chiqarish rejalari tuziladi. Yillik reja ishlab chiqarish va sotish rejalarini choraklar va oylar bo‘yicha tafsiloti bilan aniqlab beradi. Bunda har bir bo‘linma har oyda sotishlar va xarajatlar bashoratlarini aniqlab oladi va o‘z rejalarini ushbu aniqlashlar bilan moslashtiradi.

3.