Denov filiali pedagogika fakulteti

ona, ota, o‘qitadi, tarbiyalaydi,
qalam, daftar, olma, keldi, oldi,
ikkita, chiroyli, odobli, beshta, quyosh, o‘qituvchi, o‘quvchi...
S iz aytgan so‘zlar juda ko‘payib ketdi. Endi o‘ylang, so‘z to’plamoqchi bo’lgan odamlar sizdan ham ko’p, ular aytgan so‘zlar juda ko‘payib ketgan. Shunda ular barcha so‘zlarni bir joyga to‘plab sig‘dirish, ularning ma’nosini ham o’zlashtirish qiyinligini sezishibdi. So‘ng so‘zlarni ma’nolari va so’roqlariga qarab guruhlay boshlabdilar. To’plangan so‘zlarni kim?, nima?, qanday?, qanaqa?, nima qildi?, nima qiladi? so'roqlari asosida guruhlashibdi.


Shundan so‘ng so‘zlar so‘roqlar yordamida aniqlanadi.
O’ylang, kim?, nima? so‘rog‘iga javob bo‘lgan so‘zlar qaysi ma’noni bildiryapti? (O’quvchilar: narsani bildiryapti.) Qanday?, qanaqa? so‘roqlariga javob bo‘lgan so‘zlar-chi? kabi so‘roqlar bilan har bir so‘zlar guruhiga nom berib chiqiladi (belgini bildirgan so‘zlar, harakatni bildirgan so‘zlar, miqdorni bildirgan so‘zlar...)

2. 
   89-mashq orqali o’quvchilar so‘z ma’nosini, so‘roq berish orqali nimani bildirayotganini yana yaxshiroq o’zlashtiradilar. Bunda rasm nomlarini aytib, unga mos harakat bildirgan so’zni tanlaydilar: Baliq suzadi. Qushcha uchadi. O’quvchi o’qiydi. Toychoq kishnaydi gaplarini daftarlariga yozadilar. So‘roqlarga javob beradilar. — Nima? suzadi — baliq. Baliq nima qiladi? —suzadi. Nima? ucha­di — qushcha. Qushcha nima qiladi? — uchadi.
   

So’roq orqali topgan har bir so‘zning nimani bildirayotganini topadi: qushcha, baliq — narsani, uchadi, suza­di — harakatni bildiradi.
Qushcha yana nima qiladi? so‘rog‘i orqali harakat bildirgan so‘zlar o‘quvchilarga toptiriladi; sayraydi, qo‘nadi, yuradi, qanot qoqadi, chug‘urlaydi. Ularga so‘roq beradilar. Qushlar nomini ayting: bulbul, chumchuq. Ular qanday so‘roqqa javob bo‘ladi? — nima? Keyingi gaplar ustida ham ish shu tarzda davom ettiriladi.

2. 
   90-mashq. O’quvchilar birikmalarni o‘qiydilar, ajratilgan so‘zlarga so‘roq berish orqali ularning ma’nosi­ni aniqlaydilar: shirin — maza ma’nosini, sariq — ranq ma’nosini (beldi bildiryapti), beshta — miqdor ma’nosini bildiryapti.
   

O’quvchilarning nutqini o‘stirish maqsadida birikmalar turdiriladi: