Dengiz tipratikanlari (Echinoza) sinfi : tashqi va ichki tuzilishi o`ziga xos xususiyatlari

Dreissena polymorpha aralensis (Y.I.Starobogotov, 1974):
a va b – yon tomondan, v va g – qorin tomondan, d va ye- chо‘qqisi tomondan kо‘rinishi.

Dreyssenalarning turli xil yoshdagi tо‘plamlar hosil qilishi
(V.I. Jadin, 1946)

Asosiy bioqoplovchilar – о‘troq organizmlar, ikkilamchilari – harakatlanuvchilardir. Turli sharoitlarda xilma- xil turlar va ularning guruhlari ustunlik qiladi. Qoplovchilar hayvonot olamining barcha tiplarida va qator suv о‘tlari tiplarida ham uchraydi. Makroqoplovchilarining antropogen substratda turlari aniqlangan. Hozirgi kunda ularning 3000 dan ortiq turlari ma’lum, tabiatda esa ularning jami soni 20000 dan ortiq deb taxmin qilinadi. Qoplovchilardan kо‘pincha evribiont, ya’ni turli tuman sharoitlarda yashovchilari xavfli hisoblanadi. Chunki, ular juda keng tarqalgan, odatda katta biomassa hosil qiladi va bioqoplovchilardan himoya qilishda chidamlidir.

Tosh qurilmalari va beton tosh teshuvchilari bilan zararlanishi. Tosh teshuvchilarga ayrim bakteriyalar, suv о‘tlari, bulutlar, mо‘ylaboyoqli qisqichbaqalar, polixetlar, mshankalar, mollyusklar, dengiz kirpilari kiradi. Parmalovchilar poleozoy erasidan ma’lum. О‘zbekiston hududida ushbu eradan qolgan Hisor tizma tog‘ining dengiz sathidan 2600 m balandliklardagi toshlarda ham ularning faoliyati natijasida hosil bо‘lgan teshiklarni kuzatish mumkin. Chunki о‘sha davrda Markaziy Osiyo yerlari Tetis dengizining osti bо‘lgan va ushbu davrda parmalovchilar yashaganligidan darak beradi.
Parmalovchilarning ayrimlari yumshoq jinslarni teshsa, boshqalari qattiq toshlarni ham parmalashi mumkin. Ayrim mollyusklarning chig‘anoqlarini mо‘ylaboyoqli qisqichbaqalar buzadi, boshqalari betonni va plastik materiallarni (vinil, polistiren, polikarbonat va b.) teshadi. Masalan, Panama kanalida beton massivlari tosh teshuvchilari zararidan vayronaga aylantirilgan.
Italiyada Neapoldagi Serapis ibodatxona ustunlari toshteshuvchilar bilan ilma-teshik qilingan. Qachonlardir bu yerda yer chо‘kishi yuz berib, ibodatxona suv ostida qolgan, yangidan yer kо‘tarilib ibodatxonani yana quruqlikka kо‘tardi, ammo barcha ustunlar toshteshuvchilar bilan zararlangaan edi.
Ikki pallali mollyusklardan Pholas, Martesia, Xulophaga lar suv osti kabellarning о‘ramlariga yopishib, ularni yemiradi ( 65 rasm, A). Uning natijasida elektr toki tashqari oqimi yuzaga keladi. Bu ayniqsa chuqur suv osti kabellari uchun xavfli, chunki, ularni ta’mirlash juda qiyin. Tirik marjonlarni, mollyusklarni, mо‘ylaboyoqli qisqichbaqalarni yemirishi tufayli, ularning faunasini kamaytiradi. Ustritsa mollyusklarni toshteshuvchilar parmalab, katta zarar keltiradi. Bu zararkunandalarga qarshi kurashda ustritsalarni chuchuk suvga botiriladi. Qirg‘oqlar buzilishida asosiy о‘rinni mollyusklar va ayrim hollarda mо‘ylaboyoq qisqichbaqalar, suv о‘tlari, bulutlar va boshqa organizmlar egallaydi. Qirg‘oqlarning bioeroziyasi bir yilda 2-12 mm gacha bо‘lgan qalinliklardagi qirg‘oqlarni yaroqsiz holga keltiradi. Bularga Sevastopol qirg‘oqlaridagi zangori kо‘rfazda suv о‘tlari, Gelendjik atrofidagi parmalovchi mollyusklar, asosan Petricola larning о‘rnashib olganligi bilan bog‘liqdir (65 rasm, B).
Mexanik parmalovchi jonivorlar har qanday substratda, kimyoviy parmalovchilar esa faqat ohaktoshda uchraydi.
Parmalovchilar uch xil bо‘ladi: mexanik, kimyoviy va ximiko-mexanik. Masalan, Botula avlodi mollyusklari sof mexanik parmalovchilar hisoblanadi. Ular yumshoq, ohaksiz jinslarda yashaydi.