|
Tosh teshuvchilar: A – folas mollyuskasi, B – petrikola mollyuskasi, V – ksilofaga mollyuskasi, G – polidora polixeti ( V.D. Ilichev va bosh., 1987).
Kimyoviy parmalash xususida ma’lumotlar kam. U kо‘pincha mexanik usul bilan birga amalaga oshadi. Bulut Clione ohakli substratni amebotsitlar yordamida yemiradi. Ular о‘zlaridan kalsiy angidridni yemiruvchi modda ajratib chiqaradi. Chuqurchalarga dastlab xujayralarning о‘simtalari, sо‘ngra tо‘liq xujayralar kiradi. Bulutlar chig‘onoqlarni parmalaydi hamda ohakli substratlarni va ularning ustini yemiradi.
Mshankalar Penetrantia fosfor kislotasini ajratib chiqaradi. Suv о‘tlari ham ohaklarni eritish uchun fosfor kislotasini ishlab chiqib, ohakni ishqorga aylantiradi.
Pholas, Zirphaea, Petricola mollyusklar avlodlari tishchalar bilan qoplangan bо‘lib, inlarida aylanganda, ular yordamida devorni parmalaydi. Pholas lichinkalari substrat tanlash xususiyatiga ega, bundan tashqari unga joylashganda о‘z tur zotlarining о‘rnashishiga ijobiy ta’sir kо‘rsatadi. Foladidlarning chig‘anoqlari mustahkam, murakkab skulturali, tishchali qovurg‘alar bilan qoplangan. Chig‘anoqlarining oxirgi mushaklari qaychi mushaklari bilan maxsus ichki о‘simta – apofizga biriktirilgan. Oldingi mushak orqasidagiga nisbatan perpendikulyar qisqaradi, bu о‘z navbatida chig‘anoqlarning murakkab harakatlanishiga imkon yaratib, mollyusklar jinsni parmalashiga yо‘l qо‘yadi. Ish davomida mollyuska oyoqlarini uyasiga mahkamlaydi.
Ayrim Foladidlar, masalan Qora dengizda hayot kechiruvchi P. dactylus, nur sochadi.
Mо‘ylaboyoqli qisqichbaqalar Lithothrya avlodi turlarining boshcha tablichkalari va tangachalarida tishchalar mavjud. Balki shu tishchalar yordamida ular yumshoq jinslarda yо‘l yasaydi.
Radulalar yordamida mexanik parmalash sakkizoyoqqa (Octopus vulgarus) xos bо‘lib, gastropodlar chig‘anog‘ini parmalab, tuynuk ochadi.
Kimyoviy parmalash tо‘g‘risida ma’lumotlar oz. Kо‘pincha ular mexanik parmalovchilar bilan birga uchraydi.
Mshanka Penetrantia fosfor kislotasi ajratib chiqaradi. Suv о‘tlari ohaktoshni eritib, ohak karbonat angidiridini ikki uglekisliga aylantiruvchi fosfor kislotasi ajratib chiqaradi.
Sipunkulidlar (Themiste, Phascolosoma, Closiphon va b.) о‘lik marjonlar, ohaktoshlar, mangrlarni parmalaydi. Qattiq jismlar epidermal bezi ajratgan suyuqlik bilan yumshatiladi. Keyin kristallar mexanik ishlanadi, ularning parchalari marjon devorlari orasiga joylashtirilib, yotqizma yо‘l hosil qiladi.
Polixeta Polydora kislota ishlab chiqaradi, bu esa almashinish mahsuli bо‘lsa kerak (65 rasm, G).
Dengiz finiklari - mollyusklar avlodi (Lithophaga) – kislotalardan himoyalovchi nozik pо‘st bilan qoplangan. Ular faqat ohaktoshli jismlarda yashaydi. Lithophaga ayrim turlari aylanmasdan parmalaydi, boshqalari parmalash uchun aylanadi. Parmalash tezligi 1 oyda 1 mm.
Ikki pallali Penitella mollyuskasi qorinoyoqli Haliotis chig‘anog‘ini kallusdagi tishchalari hamda kimyoviy uslub bilan parmalaydi.
Ayrim dengiz tipratikanlari (Echinoidae) tosh va qoyalarni mexanik yemiradi. Lichinkalari kichik chuqurchalarga joylashib, metomorfozdan sо‘ng tipratikan uyasida dengiz tо‘lqini aylantirishi tufayli, ninalari in devorlarini qiradi va in hajmini kengaytiradi va jonivor о‘sishini ta’minlaydi. Boshqalari (Echinometra lucunter) igna va tishlari yordamida inlarini kovlaydi.
Yuqorida keltirilganlarni hisobga olib quyidagi xulosalarga kelish mumkin.
Parmalovchi organizmlar barcha dengiz va okeanlarda keng tarqalishi va barcha guruhlar orasida parmalovchilarning mavjudligi shundan darak beradiki, parmalash – bu himoya qilish uchun eng yaxshi moslanishdir.
Hayvonlar nafaqat о‘z uylarida yashirinadi, balki uyalaridan avlodini muhofaza qilishda ham foydalanadi. Ular jinsiy mahsuldorligi past bо‘lgan taqdirda ham populyatsiyasini saqlab qoladi. Litoral zonada parmalovchilar uyalari dengiz tо‘lqinlaridan va qurishdan saqlanadi. Biroq parmalashning salbiy tomoni ham mavjud: ortiqcha erkin harakatlanish munosib substratlarni topish murakkabligi, yо‘llari suv о‘tlari va hayvonlar bilan qoplanishi xavfi mavjud.
Do'stlaringiz bilan baham: |
