Dehqonchilik va melioratsiya

1.2.Tuproqning tabiat va jamiyatdagi roli.
Tuproq o‘ziga xos organik-mineral tarkibga ega. Tuproq paydo bo‘lishi jarayonida gumus va boshqa murakkab organik birikmalar to‘planishi sodir bo‘ladi.
Shuningdek tuproq biogen ikkilamchi alyuminosilikatli minerallar biofilelementlar bilan ham boyib boradi, shunday qilib asosiy xossasi – unumdorlikka ega bo‘ladi. Tuproq qoplami unumdorligi tufayli o‘simliklar o‘sishi va rivojlanishini ta‘minlash ya‘ni hosil beraolish qobiliyatiga ega.
5

Tuproqning ushbu xossasi insonlarning yashash va ko‘p tarmoqli qishloq xo‘jaligining vujudga kelishida muhim sharoitlardan biri hisoblanadi.
Tuproq qoplami va o‘simliklar ajralmas birlik - jahon tuproq – ekologik sistemasini tashkil etadi, qaysiki unda o‘simlik va tuproq birgalikda yashaydi. Bundan million yillar oldin quruqlikda o‘simliklar paydo bo‘lgan. O‘sha paytdayoq, bizning planetamizdagi barcha tirik organizmlar tarixi bilan bog‘liq bo‘lgan, juda murakkab tarixni bosib o‘tgan, tuproq paydo bo‘lish jarayoni yuzaga kelgan.
Tuproq qoplami biosferada yana bir eng muhim vazifani bajaradi. U jaxon okeani singari, - planetamizni tozalovchi (purifikator) muhitdir. Ko‘pchilik organik va organik – mineral birikmalar parchalanishi tuproqda tugallanadi. Tuproq xo‘jalik va yashash faoliyatining turli xildagi chiqindilarini qabul qiluvchidir. Tuproqlarda hayot kechiruvchi organizmlarning juda zichligi tufayli barcha tirik organizmlar chiqindilarining parchalanishi sodir bo‘ladi. Tuproqning tozalovchi qobiliyati ba‘zi shaharlarda kanalizasiyalar va sanoatlardan chiqqan suvlarni tozalashda foydalaniladi. Sug‘oriladigan maxsus dalalar barpo etilib, ularga oqova suvlar to‘planadi va tuproqda biologik tozalanish samarali o‘tadi.
Mamlakatimiz Prezidenti I. Karimov «O‘zbekiston iqtisodiy islohatlarni chuqurlashtirish yo‘lida» (Toshkent, «O‘zbekiston, 1995) asarida: Yer o‘lkamizning eng asosiy boyligi. O‘ yediradi, yashash uchun asosiy shartsharoitlarni yaratib beradi. Yerning meliorativ holatiga e‘tiborni hyech qachon susaytirmaslik kerak. Agar biz shunday qilmasak, istiqboldan mahrum bo‘lamiz» deb o‘ta muhim, mamlakat taqdirini hal qiluvchi muammoni ko‘ndalang qilib qo‘ydi.
Yer mehnat vositasi bo‘lishi bilan bir qatorda buyuk laboratoriya, mehnat vositasini yaratuvchi xazina (arsenal), mehnat materiali (obyekti), aholi uchun joy va kollektiv bazisdir. Tuproq qatlami bioqatlamdagi hayotni turli salbiy oqibatlardan himoyalashda o‘ziga xos ekran rolini bajaradi. Tuproqning eng asosiy vazifalaridan biri Yerdagi hayotning mavjudligini, davomiyligini ta‘minlashdir. Aynan, o‘simliklar, ular orqali esa hayvonot dunyosi va insonlar o‘zining yashashi uchun, biomassasini yaratish uchun oziqa moddalar va suvni tuproqdan oladi.
6
Tuproqda organizmlar uchun zarur va qulay o‘zlashtirilaoladigan kimyoviy birikmalar shaklida biofil elementlar to‘planadi. Tuproqda barcha yer usti o‘simliklari rivojlanadi, unda mikroorganizmlar va turli xil jonivorlar oziqlanadi. Tuproqsiz yerdagi tirik organizmlarning tabiiy assosiasiyasi faoliyat ko‘rsata olmaydi. Eng muhimi, bunda biosfera jarayonlarining birliginining ya‘ni: tuproq bu hayotning mahsuli va shu bilan birga uning mavjudligining shartidir
Ekosistemada ya‘ni inson yashaydigan tabiiy muhitda, tuproq muhim ahamiyatga ega, qaysiki aynan tuproq ularni iste‘mol qiladigan asosiy oziqa massasi bilan ta‘minlaydi. Tuproqning qishloq xo‘jaligidagi ahamiyati, uning qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishining asosiy vositasi, insonlar mehnat faoliyatining predmeti (ashyosi), ma‘lum darajada ushbu mehnat maxsuli ekanligidan iborat. Hozirgi vaqtda insoniyat tuproq unumdorligi evaziga oziq ovqat mahsulotlarining 98 foizini, shuningdek turli xil ishlab chiqarishlar uchun yog‘och va sintetik bo‘lmagan ko‘pgina boshqa mahsulotlarni yetishtiradi.


7