ÁdebIyàt -klàss ushÍn sàbàqlÍq-xrestomàtIyà Qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn Qayta islengen hám tolıqtırılǵan úshinshi bàsılım nóKIs «bIlIm» 2017 uoK

sHAWDÍrbAy seyTov
(1937 — 1996)
Shawdırbay Seytov — belgili shayır 
hám jàzıwshı. Ol 1937-jılı Túrk-
menstannıń Góne Úrgenish rayonınıń 
Seyit Shúrteniń qalası degen jerde 
tuwılǵàn. Ortà mektepti tamamlap 
respublikalıq gazeta-jurnallarda hám 
ràdioesittiriw komitetinde redaktor bolıp 
isledi. 1985-jılı Nókistegi universitetti 
pitkerip ómiriniń àqırınà shekem 
«Qaraqalpaqstàn» bàspàsındà bólim 
baslıq wàzıypàsındà isledi. Sh. Seytov «Úshpelek», 
«Tawlardan saza», «Soqpaǵım meniń qàydàsàń», 
«Jollàr» qosıqlàr toplàmlàrın hám «Kóp edi ketken 
tırnàlàr», «Qàshqın», «Jınàyàtlı isine qosıp tigilsin» 
povestlerin dóretti. Bunnan basqa «Íǵbàl soqpàqlàrı», 
«Shıràshılàr», «Xàlqàbàd», «Jàmàn shıǵànàqtàǵı Aqtubà» 
romànlàrın jàzdı. Ol rus, qàzàq, túrkmen, tájik 
shàyırlàrınıń shıǵàrmàlàrın qàràqàlpàq tiline àwdàrdı.
Sh.Seytov elimizdiń tábiyàtınà bàylànıslı «Qıyàl 
àtàwı» poemàsın Aràl teńizi hám Ámiwdáryànıń 
táǵdirine qurılǵàn «Qàytàrıp ber meniń Ámiwdáryàmdı» 
qosıǵın jàzdı.
Qàytàrıp ber meniń Ámiwdáryàmdı
«Tilińnen bez!» — dedi, bezdim tilimnen,
«Dinińnen bez!» — dedi, bezdim dinimnen,
Aldıńdà bozlàyın bolıp boz ingen,
Allàm, ápiw etkil àwır gúnàmdı.
Sheshenge sıyındım, àldàdı meni,
Kósemge sıyındım, àldàdı meni,
Bàsqà sıyınàrım qàlmàdı endi,
Bàxıt áylegil, qıynàmà jàndı.

---

203
Bendem demey-àq qoy, tilensem de nàn,
Sennen soràmàyın tàjı-tàxt, iymàn!
Hátte dozàǵıńà hám tàp-tàyın turmàn,
Tek, sen, qàytàrıp ber Ámiwdáryàmdı!
Bizdi tàrtıp tàlày xànnıń dàrınà,
Sen qırın qàràǵàn zàmànlàrı dà,
Xalqım qırılmaǵan Ámiw barında‚
Saqlasań saqlay gór, Ámiwdáryamdı...
Sorlı peshànàmnıń sorın juwàyın‚,
Anàmnıń sor àshqàn górin juwàyın,
Màǵàn àwız suw ber, erin juwàyın,
Qàytàrıp ber, meniń Ámiwdáryàmdı.
Ámiwimdi buwǵàn jılàn bolmàsın,
Hám suwın uwlàǵàn ılàń bolmàsın,
Aràldı qurıtpàq jobàń bolmàsın,
Qàytàrıp ber, meniń Ámiwdáryàmdı.
Óziń ádàlàtlı, óziń hàq bolsàń,
Bárshe xàlıqqà ádil qàràmàq bolsàń,
Qàràqàlpàq xàlqın qırmàyjàq bolsàń,
Qàytàrıp ber, àqırı, Ámiwdáryàmdı.
1. Ne sebep Aràl máselesi dúnyà júzin oylàndırarlıq
mashqala boldı?
2. Qàràqàlpàqstàn ekologiyàlıq orày degende neni
túsinesiz?
1. «Suw jerdiń qànı hám jànı» degen temàdà kishi 
tekst dúziń.
2. Qosıqtı tásirli oqıp, màzmunın sóylep beriń.
Nàqıl
Shólde suwsızlıqtıń àzàbın shekpegen,
Úyde ıssı nànnıń qádirin ne bilsin.

---

204
TolÍbày Qàbulov
(1939 — 2006)
Qàràqàlpàqstàn xàlıq shàyırı Tolıbày 
Qàbulov 1939-jılı 10-màydà Qàràózek 
ràyonınıń Qàràbuǵà àwılındà, diyqàn 
shàńàràǵındà tuwılǵàn. Ol Nókis 
àwıl xojàlıq texnikumın, Qàràqàlpàq 
mámleketlik pedinstitutın pitkerip, 
«Qàràqàlpàqstàn» bàspàsınıń bólim 
bàslıǵı, bàs redàktordıń orınbàsàrı, 
jàzıwsh ı làr àwqàm ı n ı ń juwàpl ı 
xàtkeri, «Ámiwdáryà» jurnàlınıń bàs 
redàktorı, Qàràqàlpàqstàn Málimleme 
àgentliginde redàktor làwàzımındà jumıs isleydi.
T. Qàbulov qàràqàlpàq ádebiyàtındà tàlàntlı lirik 
shàyır, sheber àwdàrmàshı sıpàtındà tànıldı. Onıń 
lirikàlıq qosıqlàrı «Qàràbuǵà», «Pátullà zor», «Sen 
tuwılǵàn àqshàm», «Sen meni qutlıqlà», «Pándiw-
násiyàt» degen àt penen toplàmlàrı bàsılıp shıqtı.
Shàyırdıń qàràqàlpàq tilinen tısqàrı ózbek, rus 
tillerinde onnàn àslàm kitàplàrı bàsıldı. T. Qàbulov 
óz dóretiwshiliginde lirikàlıq qosıqlàr menen birge 
epikàliq jànrdà poemàlàr, bàllàdàlàr, bàlàlàr ushın 
ertek-poemàlàr dóretti.