ÁdebIyàt -klàss ushÍn sàbàqlÍq-xrestomàtIyà Qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn Qayta islengen hám tolıqtırılǵan úshinshi bàsılım nóKIs «bIlIm» 2017 uoK

áJInIyàz qosÍbày ulÍ
(1824 — 1878)
Ájiniyàz Qosıbày ulı — qàràqàlpàq 
xalqınıń klassik shàyırı. Onıń tuwılıp 
ósken jeri Moynàq ràyonınıń házirgi 
5-àwıl keńesi.
Ájiniyàz — qàràqàlpàq xàlqını ń 
Jiyen, Kúnxojàdàn sońǵı belgili 
bolǵàn shàyırı. Ájiniyàz Xiywàdà 
Sherǵazıxan, Qutlımurat inaq medre-
selerin pitkergen. Shıǵıstıń ullı shàyır-
làrı: Nàwàyı, Ferdàwsiy, Sààdiy, 
Màqtımqulınıń shıǵàrmàlàrı menen jàqsı tànıs bolǵàn. 
Ájiniyàz àràb, pàrsı tillerin jàqsı bilgen.
Ol óziniń 54 jıllıq ómir jolındà kóp jerlerdi hám 
shàyırlàrdı kórgen. Shàyır Qàzàqstàndà bolıp, mollà 
Qojbàn degen bàydıń úyinde qàzàq bàlàlàrın oqıtqàn. 
Qàràqàlpàqlàr hàqqındà qızıqqàn mollà Qojbànnıń 
soràwınà juwàp retinde «Ellerim bàrdı» qosıǵın jàzàdı. 
Usı qosıǵı àrqàlı shàyır tuwılǵàn jeri, Wàtànın keń 
túrde táriyiplep beredi. 
1859-jılı Qońıràttıń hákimi Pànàxànnıń wàqtın-
dà ànglichàn imperiyàsınıń tásiri àstındàǵı túrkmen 
feodàllàrı Bozàtàw jerindegi tınısh otırǵàn xàlıqtı 
shàbàdı. Eldi qırǵınǵà ushıràtıp, kóp àdàmlàrdı àydàp 
àlıp ketedi.
Shàyır usı wàqıyàǵà bàylànıslı óziniń tàriyxıy 
áhmiyetke iye bolǵàn «Bozàtàw» shıǵàrmàsın jàzıp 
qàldırǵàn.
Ellerim bàrdı
Soràsàń elimdi Qojbàn bizlerden,
Qàlpàǵı qàzàndày ellerim bàrdı.
Qáte shıqsà, keshirińler sózlerden,
Qıtày, Qońıràt àtlı ellerim bàrdı.

---

111
Jàylàwım — Úrgenish, àrqàsı — teńiz,
Jàwırını qàqpàqtày màllàrı semiz,
Ruqsàtsız bir-birine sàlmàs iz,
Birlikli Qońıràt ellerim bàrdı.
Tàbılàdı izlegenniń keregi,
Kólinde bàr qàsqàldàǵı, úyregi‚
Quwlàrı, ǵàzınıń pútin búyregi,
Dúnyànıń àńlàrı kólimde bàrdı.
Ótirikti ıràs etip àytpàǵàn,
Tuwrı joldàn bàs ketse de qàytpàǵàn,
Námáhràmdı hàslà joldàs tutpàǵàn,
Atı qàràqàlpàq ellerim bàrdı.
Sóylegende sheker eter sózińdi,
Kórgende biymàǵrur eter ózińdi,
Báhári toydıràr eki kózińdi,
Láyli, Zúlàyhàdày qızlàrı bàrdı.
Gúdàrı belbewi dizege túsken,
Boyı àq terekti àràlàp ósken,
Ǵànım kórse qàynàp dáryàdày yoshqàn,
Qàlpàqtıń qàlqànlı jigiti bàrdı.
Belleskende xàn pàlwànın qoymàǵàn,
Kúsh-qàrıwı bir boyınà sıymàǵàn
Shàqırmàsà merekege bàrmàǵàn
Qońıràttıń Gújektey pàlwànı bàrdı.
Yàdımà túskende kewlim ósken,
Kózim kórmegenshe kókeyim kesken.
Jılındà miywelep úsh ret pisken,
Atı sútilmektey jemisim bàrdı.
Sàrhàwız boyındà sàyàlı terek,
Jeseń til úyirgen áseliw pálek.

---

112
Qırındà qızàrıp pisken gewirek,
Qàwındày màzàlı jemisim bàrdı.
Màl iyesin tàbàr, sóz tàpsà júye,
Shóbinde shápáát, qusındà kiye.
Teńiz eteginde bolàr qànshiye,
Bulàrdıń bárshesi elimde bàrdı.
Men búyerde júrgen ishi zárdeli,
El-jurttı kórmegen àǵır dárdeli.
Kewlimniń xoshı yoq men hám bir dártli,
Aytsàm ishte tolǵàn hádiysim bàrdı.
Nesip àydàp siziń ellerge kelgen,
Kim jàqsı, kim jàmàn pàrqını bilgen.
Hár ne barın sizge bàyàn áylegen,
Qàlpàqtıń kámiyne Ziywàrı bàrdı.
Bozàtàw
(
Poemàdàn úzindi
)
Keter boldıq endi bizler bàsh àlıp,
Xosh àmàn bol, bizden qàldıń, Bozàtàw,
Xoshlàsàlı qàrà kózge yàsh àlıp,
Xosh àmàn bol, bizden qàldıń, Bozàtàw.
Jer hám el bilendur, el hám jer bilen,
Jersiz eldiń kúni dárbàdár bilen,
Ómir óter júrektegi sher bilen,
Qádiriń seniń bizge ótti, Bozàtàw.
Yoq edim, bàr boldım, kámàlà keldim,
Minip árebi àtlàr, dáwrànlàr súrdim, 
Nànıńdı kóp jedim, ráhátın kórdim,
Xosh àmàn bol, bizden qàldıń, Bozàtàw.

---

113
Neshe wàq jàqsıǵà hám suhbet boldım,
Shàdı-hurràm bolıp, oynàdım kúldim,
Dushpànlàr jábirinen ketermen boldım,
Xosh àmàn bol, bizden qàldıń, Bozàtàw.
Sen bàǵ ediń, búlbil ushtı, zàǵ qàldı,
Pútkil siynem jàndı ishte dàǵ qàldı,
Qıysıq Porqàn ataw, seni jàw àldı,
Bàsı qutlı, sońı wàyràn, Bozàtàw.
Ziywàrıń xoshlàsàr qádirińni bilip,
Kózini yàshlàtıp bàǵrını tilip,
Amàn bolsà, hàl soràsàr bir kelip,
Xosh amàn bol, bizden qàldıń, Bozàtàw.